Helgafell - 01.06.1942, Page 99

BÓKMENNTIR
229
hið sama og fyrir öllum öðrum lista-
mönnum: að gera mennina mildari,
vitrari, dyggÖugri og félagslyndari. En
undir forustu Marx varð sú raunin á,
að þeir hvöttu lesendur sína til sam-
fylkingar við verkalýðinn og þátttöku
í stéttabaráttunni.
Skáldskaparstefna þeirra virtist
skýr og hagnýt, en hún var þó jafn-
fram takmörkunum háð og gat orkaÖ
tvímælis, þegar til lengdar lét, þar
sem gildi hennar var alveg komið
undir haldgæÖum þeirrar kenningar,
sem hún hvíldi á. Kenningar Marx
lögðu dásamleg skýringargögn upp í
hendurnar á skáldunum. En hvernig
fór, ef þessi gögn, svo afburð.a hald-
kvæm sem þau virtust, reyndust ekki
alveg einhlít ? Á slíkum efasemdum
örlar í kveÖskap þessara þriggja
skálda hin síÖari árin. ÞaS eru þvílík-
ar efasemdir, sem dregið hafa móð og
magn úr ,,stjórnmálakveSskapnum“,
en jafnframt gert hann mennskari og
margbrotnari. Enn ber hann blæ
stjórnmálaáhugans, og er að því leyti
markverður þáttur í samtímakveð-
skap, en stjórnmálakynjaðar skýring-
ar á hverju fyrirbrigÖi mannlífsins eru
úr sögunni. Oll skáldin þrjú viÖur-
kenna nú fullum fetum, að til sé ann-
ar raunheimur utan og handan við
staÖreyndaveröld stjórnmálanna. Þessi
skilningsauki hefur gert skáldskap
þeirra persónulegri og víðfleygari í
senn og mótað þau til samræmis við
IjóÖmenntahefÖ enskrar tungu.
M. Á. íslenzkaði lauslega.
Fjögur sagnaskáld freista
listar
RagnheitSur Jónsdóttir: ARFUR. ísaf.
1941. — Hans klaíifi ■' BAK VIÐ
TJÖLDIN. Víking8Útg. 1941. — Stefán
Jónsson: Á FÖRNUM VEGI. íaaf. 1941.
SigurÓur Helgason: VIÐ HIN GULLNU
ÞIL. Víkingsútg. 1941.
Arfur Ragnheiðar Jónsdóttur er skáldsaga um
200 bls. að stœrð og frumsmíð höf. af því tagi,
enda misheppnað skáldverk, en þó ekki ólœsi-
legt. Efnið er djarflega valið og nýstárlegt í ís-
lenzkum sagnaskáldskap: rakin hjónabandssaga
ungrar konu, sem ræður bana bónda sfnum,
gömlum og ógeðfelldum kaupmannsnirfli, er
hún hefur gifzt til fjár, í þvx skyni að létta und-
ir með fátækum ættingjum sínum. (Varfærinn
ritdómari lýsti hinum voveiflegu lyktum sam-
búðarinnar svo í tímariti einu, að frú þessi
hefði reynzt bónda sínum /xá//-illa.) Virðist
hafa vakað fyrir höf. í öndverðu að rita sálar-
stríðslýsingu eða samvizkusögu hinnar ungu eig-
inkonu og halda sig þannig innan fjögurra
veggja kaupmannshússins. En þegar til kemur,
snýst sagan engu síður um hina bágstöddu ætt-
ingja og kjör þeirra, reyndar alveg að óþörfu.
Hér mun höf. hafa sveigzt ósjálfrátt inn á braut-
ir, sem liggja betur fyrir henni sem rithöfundi,
enda er þessum aðskotaatriðum gerð stórum
gleggri skil í sögunni en aðalefni hennar. Að-
alpersónur sögunnar, kaupmannshjónin, eru með
allmiklum ólíkindum á ýmsan hátt, svo sem
tröllatrú bóndans á hið ,,nána samlíf“ sér til
heilsubótar, og greinargerð höfundar fyrir at-
höfnum konunnar, er hún ætlar sér þó sýni-
lega að skýra og afsaka á vissan hátt, tekst ekki
betur en svo, að í sögulok, þegar hin lífsreynda
ekkja andvarpar með sjálfri sér yfir þúsundun-
um, sem hún hefur orðið að greiða harla reyf-
aralegum glæpapresti af „arfinum" til þess að
þegja yfir athæfi hennar, á lesandinn varla ann-
ars völ en að líta á söguhetjuna sem auðgun-
armorðingja af ógeðslegasta tagi. Að vísu er
slíkt yrkisefni sízt ómerkara en mörg önnur, en
þessi mynd af söguhetjunni virðist hreint óvilja-
verk hjá höfundinum. Þá verður ekki annað séð
en að samdrætti frúarinnar og stjúpsonar hennar
8é alveg ofaukið til þess að rökstyðja bónda-
morðið. Yfirleitt er margt of og van í sögunni,
og skortur höfundar á hnitmiðun og hagsýni
næsta tilfinnanlegur. Ætti höf. að gjalda var-
huga við slíku framvegis.
Ef Ragnheiður vill kanna getu sína til skáld-
sagnagerðar á ný, tei ég ótvírætt, að hún eigi
að velja sér yrkisefni úr hversdagslegri lífsbar-
áttu alþýðufólks. Á því sviði hefur hún auð-
sjáanlega til að bera kunnugleika og samúð.
sem að viðbættum áhuga hennar og dugnaði
við ritstörf mættu endast henni til árangurs,
þótt hvergi sannist það reyndar betur en í skáld-
skap, að góð meining enga gerir stoð. Henni
veitist sennilega erfitt að verða listrænn höfund-
ur á mál og stíl, og gamanskyggni virðist henni
varnað í þessari bók, en gefi hún sér tíma til.