Morgunblaðið - 21.03.2014, Side 49

49
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. MARS 2014
Risi Mikið var um dýrðir í gær við opnun barnakvikmyndahátíðar í Bíó Paradís. Risakanína heilsaði upp á börnin.
Eggert
NEW YORK | Nú,
þegar rússneskar her-
sveitir eru innan landa-
mæra Úkraínu og kín-
verski flotinn situr í
lögsögu Filippseyja, er
heimurinn að fara í
hættulegt tímaferðalag.
Út frá sjónarmiði al-
þjóðastjórnmála eru
Rússar og Kínverjar að
vekja upp á ný þær sið-
venjur sem giltu á 19. öld, þegar ríki
kepptust við að safna saman hörðu
hervaldi innan alþjóðakerfis, sem var
fullt af þjóðernishyggju og formföstu
fullveldi. Vissulega virðist svo sem
Vladimír Pútín, forseti Rússlands, sé
að reyna að setja saman á ný 19. ald-
ar mynd Rússlands keisaratímans,
með því að halda í Krímskagann,
Abkasíu, Suður-Ossetíu og aðra
hluta gamla heimsveldisins, sama
hvað það kostar.
Á svipaðan hátt er Kína að setja
fram kröfur sínar á Suður-Kínahafi,
algjörlega í trássi við hafréttar-
samning Sameinuðu þjóðanna, á
grundvelli óljósrar sögu um keis-
araveldi fyrri tíðar. Bæði lönd hegða
sér nú eins og vald sé núllsummu-
leikur sem fylgi gömlum reglum
„realpólitíkur“.
En, þrátt fyrir varnaðarorð Johns
Kerry, utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, um að hertaka
Rússlands á Krím-
skaganum sé ekki í
samræmi við „hegðun
öflugs ríkis innan G8-
ríkjanna á 21. öld,“ eru
Bandaríkin og banda-
menn þeirra með
erfiðismunum að
reyna að halda í heim
eftirstríðsáranna á 20.
öld.
Fyrir Bandaríkin
þurfti árið 1945 að
binda enda á hina
hungruðu þjóðerniskennd Evrópu,
sem hafði þá komið fram í nýlendu-
stefnunni og tveimur heimsstyrj-
öldum. Þeir Bandaríkjamenn sem
skipulögðu árin eftir stríð drógu þá
ályktun að ef ofgnótt þjóðernis-
hyggju væri vandamálið, væri fjöl-
þjóðahyggja svarið. Bandaríkin tóku
forystu í að búa til kerfi alþjóðalaga,
búa til Sameinuðu þjóðirnar og hlúa
að frjálsum viðskiptum og opnum
mörkuðum víðsvegar um heiminn, og
viðhalda á sama tíma öryggishlífinni
sem leyfði fjölþjóðlegum stofnunum
eins og Evrópusambandinu og Sam-
tökum ríkja í Suðaustur-Asíu að
þróast.
Bandaríkjamenn voru langt í frá
staðfastir eða fullkomnir í þessu ferli,
stundum með blóðugum afleiðingum
á stöðum eins og Víetnam. En stöðug
vörn Bandaríkjanna á alþjóðakerfi
sem hafði meiri sameiginlega kosti
fyrir alla en nokkurt kerfi sem hafði
verið á undan, opnaði dyrnar fyrir sjö
áratugum af mestu nýsköpun, hag-
vexti og framförum sem tegund okk-
ar hefur nokkurn tímann kynnst.
Nú hins vegar, með upprisu Kína,
breyttu valdajafnvægi, og lang-
þreyttum Bandaríkjum eftir tvö ára-
tugalöng stríð sem hafa dregið úr
trúverðugleika landsins, er alþjóða-
kerfi eftirstríðsáranna undir miklu
álagi.
Japan nútímans, sem hefur verið
traustur stuðningsmaður hins
bandaríska alþjóðakerfis, tók einnig
stökkbreytingum vegna þess. Þegar
bandaríski sjóliðsforinginn Matthew
Perry skaut sér leið inn í Tókýóhöfn
árið 1854, uppgötvaði hann veika,
einangraða og tæknilega frumstæða
þjóð. Fjórtán árum síðar hófu Jap-
anir mikilvirka nútímavæðingu undir
stjórn Meiji keisara; þrjátíu og sjö
árum eftir það, skók sigur landsins í
Rússnesk-japanska stríðinu heiminn.
Hafandi numið vel lexíur Evrópu 19.
aldar hóf Japan grimmilega herferð í
fimm áratugi til þess að drottna yfir
Asíu og tryggja auðlindir þess, sem
lauk aðeins þegar kjarnorku-
sprengjur Bandaríkjanna jöfnuðu
Híróshíma og Nagasaki við jörðu.
Eftir stríðið, undir vernd Banda-
ríkjanna og leiðsögn í upphafi, steig
Japan upp sem talsmaður alþjóða-
kerfis sem byggt væri á lögum.
Landið fjármagnaði Sameinuðu þjóð-
irnar hlutfallslega í meira magni en
nokkur önnur þjóð, tók þátt á virkan
hátt í öðrum alþjóðastofnunum og
studdi við þróun nágranna sinna í As-
íu, þar á meðal Kína.
En nú, þegar leiðtogar Kína eru að
sverta Japani með ágengum hætti og
þrýsta harðar á um umdeildar kröfur
á landi og hafsvæði en fyrr, er verið
að ýta landinu í þá átt sem Shinzo
Abe, forsætisráðherra Japans, sem
hefur hneigingu til sögulegrar end-
urskoðunarstefnu og vilja til að und-
irstrika hina þjóðerniskenndu fortíð
landsins, kann að hafa viljað frá upp-
hafi: Aftur til nítjándu aldar.
Evrópa umfaðmaði líka alþjóða-
kerfi eftirstríðsáranna. Með varnar-
málin útvistuð til Bandaríkjanna,
færðu ríkisstjórnir Evrópu stefnu
sína og fjárútlát að félagslegri vel-
ferð, og hófu að byggja 21. aldar út-
ópíu með hnignun fullveldisins, sem
hefur máð línurnar á milli þjóða og
skipt út árásarhneigð og fjandskap
fyrir viðræðum og málamiðlunum.
21. aldar draumur Evrópusam-
bandsins stendur nú frammi fyrir 19.
aldar birni Tsaristanna, sem sýnir
sínar fornu klær á landamærum
Rússlands og Úkraínu. Og, líkt og
ASEAN-þjóðirnar hafa hvorki getað
né viljað standa í hárinu á Kínverjum
vegna ásælni þeirra í Suður-
Kínahafi, er ESB nú þegar að finna
til þeirra takmarkana sem „mjúkt“
vald og viðræðu-aðferðin hefur gagn-
vart Rússlandi.
Ef 21. aldar kerfi og hnignun full-
veldisins er áfram óaðgengilegur
draumur í okkar Hobbes-íska heimi,
og það að snúa aftur til siðvenja 19.
aldar með því að samþykkja hina
herskáu hegðun Rússlands og Kína
er einnig ógeðfellt, er sá kostur að
verja alþjóðakerfi eftirstríðsáranna
hugsanlega sá besti í stöðunni.
Hið kaldhæðnislega er að nítjándu
aldar svar, með auknu valdajafnvægi
og endurvígvæðingu Evrópu og Jap-
ans, gæti verið hluti af því sem þarf
til að gera það.
Eftir Jamie
F. Metzl »Nú hins vegar,
með upprisu Kína,
breyttu valdajafnvægi,
og langþreyttum
Bandaríkjum eftir
tvö áratugalöng stríð
sem hafa dregið úr
trúverðugleika landsins,
er alþjóðakerfi
eftirstríðsáranna
undir miklu álagi.
Jamie Metzl
Jamie Metzl er meðeigandi í al-
þjóðlegu fjárfestingarfyrirtæki í New
York og félagi í Asíusamtökunum.
Hann sat í þjóðaröryggisráði Banda-
ríkjanna og starfaði í utanríkisráðu-
neyti Bandaríkjanna í ríkisstjórn
Bills Clintons. ©Project Syndicate,
2014.www.project-syndicate.org
Aftur til framtíðar í Úkraínu og Asíu
Á morgun, 23. mars,
er Dagur Norðurlanda.
Þennan dag fyrir 52 ár-
um komu fulltrúar rík-
isstjórna Norðurlanda
saman í þinghúsinu í
Helsinki og undirrit-
uðu sáttmála sem er
ígildi stjórnarskrár
norræns samstarfs, í
daglegu tali nefndur
Helsinkisáttmálinn.
Undirritun hans varð til þess að
treysta samstarf þjóðanna enn frek-
ar og staðfesti þá nálægð sem ríkir
milli Norðurlandabúa að því er varð-
ar menningu, tungumál, samfélags-
gerð og gildi. Íslendingar njóta á
margan hátt uppskerunnar af sam-
vinnu Norðurlanda án þess að vera
meðvitaðir um hvernig til var sáð
eða úr hvaða jarðvegi hún er sprott-
in. Norræna húsið hefur verið styrk
stoð í menningarlífi Íslendinga síðan
1968 þar sem norræn menning situr
í öndvegi. Norræna húsið er gott
dæmi um ávinning Íslendinga af
norrænu samstarfi. Framlag Íslands
til Norrænu ráðherranefndarinnar,
sem er aðeins 0,7% af heildar-
fjárlögum hennar, rennur óskipt til
reksturs Norræna hússins. Starf
sem snýr að ungu fólki, og við njót-
um góðs af, hefur einnig rutt sér
rúms á norrænum vettvangi s.s.
Nordjobb og Nordplus. Norræni
spilunarlistinn er nýr sproti sem
höfðar einnig vel til ungmenna.
Norrænt samstarf opnar dyr
Fyrir tilstuðlan norræns sam-
starfs geta Íslendingar sótt vinnu og
nám hvar sem er á Norðurlöndum
án hindrana. Samkomulag um sam-
eiginlegan vinnumarkað sem und-
irritað var fyrir hartnær 60 árum
gerir Norðurlandabúum kleift að
stunda vinnu og setjast að í hvaða
norrænu ríki sem þeir kjósa án þess
að hafa til þess sérstök leyfi. Til að
auðvelda íbúum að setjast að í öðr-
um norrænum löndum eru reknar
öflugar norrænar upplýsingaskrif-
stofur sem bera nafnið Halló Norð-
urlönd. Dyr norrænna háskóla og
menntastofnana hafa staðið íslensk-
um stúdentum opnar í
fjölmörg ár vegna nor-
ræns samnings um
æðri menntun. Ísland
hefur alla tíð verið und-
anskilið því að greiða
styrk til Norður-
landanna með hverjum
námsmanni og er því
eina landið sem greiðir
ekkert með stúdentum
sem sækja nám á hin-
um Norðurlöndum.
Þetta hefur gert fjölda
Íslendinga kleift að stunda nám við
norrænar menntastofnanir og hefur
skilað mikilli og ómetanlegri þekk-
ingu inn í íslenskt samfélag. Í þessu
liggur sérstaða samstarfsins að
mörgu leyti, þar sem unnið er að
málefnum sem standa íbúum Norð-
urlanda nærri og snerta þeirra dag-
lega líf, á sviði menntunar, atvinnu
og menningar.
Við eigum samleið
Engan bilbug er að finna á nor-
rænu samstarfi, heldur þvert á móti
enda sýna ótal kannanir að það nýt-
ur mikils stuðnings og velvildar
Norðurlandabúa. Nýleg staðfesting
á þessu birtist í könnun Gallup í
Danmörku þar sem stuðningur við
norrænt sambandsríki mældist 47%
ef slíkt stæði til boða en stuðningur
við ESB mældist 28%. Norræn sam-
félög hafa breyst mikið frá því að
Helsinkisáttmálinn var undirritaður.
Eftir sem áður standa Norðurlöndin
þó frammi fyrir sambærilegum
áskorunum, hafa svipaðra hagsmuna
að gæta og vilja koma líkum hlutum
til leiðar. Norrænt samstarf stendur
því traustum fótum.
Norrænn
virðisauki
Eftir Eygló
Harðardóttur
Eygló Harðardóttir
»Dyr norrænna
háskóla og mennta-
stofnana hafa staðið
íslenskum stúdentum
opnar í fjölmörg ár
vegna norræns samn-
ings um æðri menntun.
Höfundur er samstarfsráðherra
Norðurlandanna.