Fréttablaðið - 30.11.2013, Síða 40

30. nóvember 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 40
Ragnar mætir í viðtal-ið beint frá athöfninni þar sem Kærleikskúl-an hans var kynnt, upp-strílaður í tvíhnepptum jakkafötum með bindi.
Hann segir kúluna hafa sérstaka
merkingu fyrir sig af ýmsum
ástæðum.
„Kærleikskúlan er eitthvert mest
krefjandi verkefni sem ég hef fengið
sem myndlistarmaður. Hún má ekki
vera skraut heldur verður að vera
listaverk. Verður að vera sönn, ekki
bara smart. Ég rembdist og rembd-
ist og hugsaði og hugsaði og gerði
óteljandi skissur í skissubókina. Svo
fór ég að hugsa um fyrirbæri eins
og jólahugvekjur og mundi þá eftir
einni þeirri kraftmestu sem ég hef
lent í. Hún er bæði mótsögn og gerð-
ist á mótsagnakenndri stundu. Það
var á jólanótt 1998 að ég sat inni í
stofu með pabba eftir að aðrir voru
farnir að sofa. Pabba finnst stund-
um svolítið gaman að fá sér í glas
á jólunum og lesa syni sínum lífs-
reglurnar og þessi jólin höfðum
við verið með koníak og vindla og
vorum komnir á trúnó. Pabbi var
orðinn svolítið þvoglumæltur þegar
hann segir allt í einu: „Ragnar, ég
þarf að segja þér það mikilvægasta
sem ég hef nokkurn tíma sagt þér.“
Svo kom löng þögn. „Það er fallegt,
en sorglegt að vera manneskja.“
Síðan kom ekkert meir. Eftir að
þetta rifjaðist upp fyrir mér fannst
mér ekkert annað koma til greina
á Kærleikskúluna.“
Og hvað finnst pabba þínum um
þetta framtak þitt? „Hann er svo
góður að hann treystir mér bók-
staflega fyrir mannorði sínu og
hvatti mig til að setja þetta á kúl-
una með upplýsingum um hvaðan
þessi setning kom.“
Alinn upp í leikhúsinu
Eins og flestir vita er faðir Ragn-
ars Kjartan Ragnarsson, leik-
skáld og leikstjóri, og móðir hans
Guðrún Ásmundsdóttir leikkona.
Hvað kom til að hann fór í mynd-
list en ekki leiklist, lá það ekki
beint við? „Ég hugsaði mig mjög
mikið um varðandi starfsval, er
náttúrulega alinn upp í leikhús-
inu og það heillar mig mjög mikið.
En ég þekki líka leikhúsið og veit
að þar er maður svo háður sam-
þykki annarra og því að einhver
fíli mann. Sem myndlistarmaður
getur maður alltaf gert list, sama
hvernig viðrar.“
Skipta viðtökurnar þá engu
máli? „Jú, jú, auðvitað, en maður
hefur alltaf trú á sér í hjartanu
þótt engum öðrum finnist það
merkilegt sem maður er að gera.“
Þú notar mjög leikrænar
aðferðir í verkum þínum, situr
leikhúsið í þér ennþá? „Já, það
situr rosalega mikið í mér.
Kannski var það líka strax hugs-
unin hjá mér að færa þá reynslu
mína inn í myndlistarheiminn,
allavega var það að gerjast undir
niðri. Svo fór maður að læra um
gjörningalist, sem gengur út á allt
annað en það sem ég hafði kynnst
í leikhúsinu, og einhvern veginn
fór ég að sameina þetta tvennt.
Þótt ég geri málverk finnst mér
ég alveg jafn mikið vera að per-
formera eins og þegar ég geri ein-
hvern gjörning.“
Þú fórst í málun, stóð málverk-
ið síðan ekki undir væntingum?
„Jú, ég er heillaður af málverkinu
og mér finnst í rauninni allt sem
ég geri vera málverk eins og sést
mjög vel á sýningunni The Visitors
sem verður opnuð í Kling og Bang í
dag. Hún er algjör málverkasýning
en þar er það ljósið og hreyfingin
sem málar.“
Kvenlegt níhilískt gospel
Verkið The Visitors birtist á níu
skjáum. Hver þeirra sýnir einn
tónlistarmann og allir eru að flytja
sama lagið, án þess þó að sjá hina
flytjendurna. Það var tekið upp
í gömlu húsi í New York-ríki og
upphaflega sýnt árið 2012. Verkið
er ópus um hið kvenlega og níhil-
ismann, eins og Ragnar orðar það.
„Þetta er kvenlegt níhilískt gospel
með textum sem ég safnaði saman
úr verkum Ásdísar Sifjar Gunnars-
dóttur. Hún vinnur alveg ótrúlega
fallega með texta og hið kvenlega,
sem mér þykir alveg óskaplega
spennandi. Við erum náttúrulega
búin að vera að díla við feðraveldið
í ansi mörg þúsund ár, þannig að
mér finnst þetta mjög spennandi
hugsun.“
Ragnar segist vera mikill fem-
ínisti enda alinn upp af mjög fem-
ínískum foreldrum. „Femíníska
hliðin í manneskjunni er grund-
völlur listarinnar. Allir listamenn
eru konur. Ef hægt er að tala um
hið kvenlæga og hið karllæga þá
eru tilfinningar og skynjun tald-
ar kvenlægar og það eru þær sem
listamaðurinn þarf að nota. Hann
þarf að nota tilfinningagreindina
en ekki rökfræðina.“
Lattélepjandi Fjölnismenn
Það er ekki hægt að spjalla við
listamann þessa dagana án þess
að „aðförin að menningunni“ ber-
ist í tal. Ragnar hefur sterkar skoð-
anir á þeirri stefnu að skera niður
fé til menningar og lista. „Ég hef
alltaf búið hér í Reykjavík, þótt ég
hafi verið að sýna út um allar jarðir,
vegna þess að ég vil búa í samfélagi
sem hlúir að listinni og menning-
unni. Ég hef alltaf upplifað íslenskt
samfélag þannig þangað til í dag.
Það frábærasta við að búa hér er að
landið er byggt svo mikið á kúltúr.
Þegar lýðveldið Ísland var stofnað
var strax ráðist í að koma upp Þjóð-
leikhúsi og sinfóníuhljómsveit, Rík-
isútvarpið kom á undan. Þá vorum
við bara 140.000 en núna er enda-
laust verið að slá ryki í augu fólks
og ráðast á það sem gerði okkur
að þjóð. Ég vil ganga svo langt að
kalla þetta fólk óvini lýðveldis-
ins. Þetta er ekki málefnalegt og
gengur hvorki upp hagfræðilega
né menningarlega, eini tilgang-
urinn er að ráðast á grundvallar-
stoðir okkar. Að stilla Þjóðleikhús-
inu og Sinfóníuhljómsveitinni upp
sem andstæðum við Landspítalann
og taka svo kvótalénskerfinu sem
sjálfsögðum hlut er náttúrulega
bara ótrúleg ósvífni.
Öll þessi heift út í listamenn er
líka óskiljanleg. Við verðum að
muna að það voru lattélepjandi
listamenn og vísindamenn sem
bjuggu til íslenska þjóðmenningu,
þeir kunnu reyndar ekki að hita
mjólkina út í kaffið en hefðu þeir
kunnað það hefðu þeir verið latté-
lepjandi, Fjölnismennirnir.“
Fyrir nokkrum árum gerði
Ragnar verk sem hét Morgunn á
Þingvöllum og sýndi léttklæddar
stúlkur í makindum á leiði Jónasar
Hallgrímssonar. Hann segir það
hafa verið byggt á tilfinningu
fyrir einhverju sem lægi í loftinu í
þá daga en nú sjái hann ekki betur
en að verkið endurspegli samtím-
ann. „Þeir sem ráða núna virðast
vilja sundurfélag en ekki sam-
félag. Ísland hefur alltaf gengið
út á það að vera samfélag og þess
vegna erum við svona framarlega
á mörgum sviðum af því að við
höfum haft svo sterka samfélags-
vitund. Nú þykir helmingi þjóðar-
innar bara komið gott af því og vill
ekki lengur búa í samfélagi heldur
sundurfélagi.“
Ragnar tekur, treglega þó, undir
þá skoðun að þessi fyrirlitning á
listum og listamönnum sé ekkert
nýtt fyrirbæri, en ítrekar að þetta
sé verra en oft áður. „Ég er reynd-
ar nýbúinn að lesa Heimsljós sem
fjallar auðvitað um þennan dúal-
isma þjóðarinnar sem er endalaust
að skammast út í skáldin sín og
listamennina en heldur aldrei hátíð
á tyllidögum án þess að fara með
ljóðin þeirra. Það er þessi margum-
talaða þjóðmenning sem ráðamenn
monta sig af í útlöndum.“
Kvöldverður hjá Robert Redford
Viðtalið er tekið daginn sem upp-
sagnirnar á RÚV skullu á og Ragn-
ari er mikið niðri fyrir í því máli.
„Að tala um þjóðmenningu á meðan
nánast er verið að skera á tengsl-
in við íslenska tungu er út í hött.
Auðvitað getum við svo sem verið
hérna og hugsað bara um auðlind-
irnar en ekkert um samfélagið,
veitt fisk og selt túristum vöfflur
og farið síðan heim og horft á amer-
ískt skemmtiefni. En þá getum við
tæplega kallað okkur sjálfstæða
þjóð, það er menningin sem skil-
greinir okkur. Ég get sagt þér eina
dæmisögu um það. Rétt eftir hrun
var ég á Sundance-kvikmynda-
hátíðinni og fór í kvöldverð heim til
Roberts Redford. Þar sat sá mikli
bissnessmaður George Soros, herra
kapítalismi, og spurði mig hvaðan
ég væri. „Ertu frá Íslandi já?“ sagði
hann. „Þið eigið mjög heimska biss-
nessmenn en stórkostlegan kúltúr
og þess vegna mun verða allt í lagi
með ykkur.“ Þetta er okkar orðspor
út á við og hefur alltaf verið og þess
vegna er svo rosalega furðulegt að
við skulum inn á við vera að ráðast
á það núna.“
Þegar The Visitors var sýnt í
New York talaði blaðamaður New
York Times, Hilarie M. Sheets,
um þig sem eitt af stóru nöfnunum
á alþjóðlegu myndlistarsenunni,
enda ertu búinn að vera að sýna úti
um allt við mikla hrifningu. Hvað
er framundan hjá þér? „Næsta sýn-
ing verður í Volksbühne í Berlín í
febrúar. Það er verk sem ég er að
vinna með Kjartani Sveinssyni tón-
skáldi. Kjartan semur tónverk og
ég mála leikmyndir við það, sem
sagt leikverk með tónlist og leik-
myndum en engum leikurum. Það
verk kemur síðan á Listahátíð í
Reykjavík í vor. Svo er ég að vinna
að sýningu sem verður í Vínarborg
í apríl og ég byggi dálítið mikið á
Heimsljósi, sem hefur verið nokk-
urs konar biblía í minni fjölskyldu.
Í maí fer ég svo að sýna í New
Museum í New York, þannig að það
er nóg að gera.“
Allir listamenn eru konur
Ragnar Kjartansson myndlistarmaður er á sífelldum þönum við sýningahald um allan heim. Í augnablikinu er hann þó
með fókusinn á Íslandi, opnar sýningu í Kling og Bang í dag og hannaði Kærleikskúluna í ár. Hann segist hvergi annars
staðar vilja búa en hér, þótt hann hafi áhyggjur af því sundurfélagi sem sé að skapast á Íslandi þessa dagana.
RAGNAR KJARTANSSON „Þeir sem ráða núna virðast vilja sundurfélag en ekki samfélag.“ FRÉTTABLAÐIÐ/DANÍEL
STIKLAÐ Á STÓRU Á FERLI RAGNARS KJARTANSSONAR
➜ Scandinavian Pain 2006 ➜ God 2007 ➜ Song 2011➜ The End 2009 ➜ The Visitors 2012
Friðrika
Benónýsdóttir
fridrikab@frettabladid.is
Við verðum að muna
að það voru lattélepjandi
listamenn og vísindamenn
sem bjuggu til íslenska
þjóðmenningu