Læknablaðið - 15.12.2000, Qupperneq 7

FRÁ RITSTJÓRN
Höfum við gengið til góðs?
Fyrir 1960 var ekki um um
auðugan garð að gresja þegar
kom að getnaðarvömum.
Fjölskyldur þessa tíma voru
barnmargar og ekki óalgengt
að barn fæddist árlega,
einkum á fyrstu árum í
hjónabandi. Langar brjósta-
gjafir voru helsta von kvenna
um að fresta næstu þungun.
A þessum tíma voru fóstureyðingar nánast
óþekktar og einu skiptin sem fóstureyðing var svo
mikið sem hugleidd, var ef lífi móður var stefnt í
hættu með þunguninni. Jafnvel undir slíkum
kringumstæðum var erfitt að fá fóstureyðingu
framkvæmda. Yfirlæknir Kvennadeildar hafði
úrslitavald varðandi ákvarðanatöku en annar
læknir deildarinnar þurfti jafnframt að samþykkja
umsóknina. Oft urðu verulegar tafir á afgreiðslu
umsókna um fóstureyðingar og því voru margar
framkvæmdar unt miðbik meðgöngu en þá er tíðni
fylgikvilla hærri en við þekkjum í dag. þegar flestar
fóstureyðingar eru framkvæmdar fyrir 12 vikna
meðgöngulengd.
Svo kom svo frelsið! Eða svo teljum við okkur
trú um. P-pillan kom á markað upp úr 1960 og nú
gátu konur í fyrsta sinn í sögunni stjórnað bam-
eignum. Engu að síður fór tíðni fóstureyðinga
vaxandi á Islandi, þrátt fyrir að aðgengi væri enn
takmarkað. Árið 1975 voru sett lög um fóstureyð-
ingar sem heimila fóstureyðingar vegna félagslegra
ástæðna upp að 16 vikum samkvæmt vottorði
læknis og félagsráðgjafa eða tveggja lækna. Á
þessum túna varð einnig framþróun í gerð p-pill-
unnar þannig að heildarhormónamagn pillunnar
minnkaði og tíðni alvarlegra fylgikvilla lækkaði. í
dag er p-pillan óumdeilanlega öruggasta og besta
getnaðarvörnin sem völ er á. En hvers vegna eru þá
framkvæmdar hátt í eitt þúsund fóstureyðingar á
ári Islandi í dag? Er aðgengi að p-pillunni og öðrum
getnaðarvörnum ekki nógu gott, eru þær of dýrar
eða standa heilbrigðisstéttir sig ekki í stykkinu við
að kynna getnaðarvarnir?
Hvert svo sem svarið kann að vera þá er ljóst að
einn kostur til að fyrirbyggja þunganir er lítt
kynntur, en það er neyðarpillan svokallaða.
Neyðargetnaðarvöm sem byggir á Yuzpe aðferð-
inni hefur verið skráð hér á landi frá 1998, en það er
pilla sem inniheldur 50 míkróg etinýlestradíól og
0,25 mg levonórgestrel. Tvær töflur em teknar sem
fyrst eftir óvarðar samfarir og aftur 12 tímum síðar.
Því fyrr sem töflurnar eru teknar því meiri líkur eru
á að hægt sé að fyrirbyggja þungun, en eftir 72 tíma
er þýðingarlaust að taka töflurnar. Með þessum
Höfundur er sérfræöingur í fæðingarhjálp og kvensjúkdómum
á Landspítala Hringbraut.
hætti minnka líkur á þungun um 75%, en 8% líkur
eru á þungun eftir óvarðar samfarir (1). Önnur út-
gáfa af neyðargetnaðarvörn er háskammta levon-
órgestrel (0,75 mg), sem minnkar líkur á þungun
um 85% (2). Levonórgestrel hefur færri auka-
verkanir en Yuzpe aðferðin, en er hins vegar ekki
skráð hér á landi. Það er nokkuð ljóst að þær
aðstæður sem leiða til þess að þörf er á neyðar-
getnaðarvörn eru óvæntar og ber upp á öllum
tímum sólarhringsins. Því er lykilatriði að aðgengi
að neyðargetnaðarvörn sé auðvelt. Hægt þarf að
vera að hlaupa beint út í næsta apótek og fá
töflurnar umbúðalaust eða einfaldlega eiga þær
uppi í skáp og geta gripið til þeirra þegar þörf
krefur. í dag er neyðargetnaðarvörn lyfseðilsskyld
en lyfsalar geta afgreitt lyfið „í neyð“. í reynd eru
fáir lyfsalar sem nýta sér þennan rétt. Enn ein
aðferð neyðargetnaðarvarnar er uppsetning kopar-
lykkju, en þannig má koma í veg fyrir þungun með
99% árangri allt að sjö dögum eftir óvarðar
samfarir (1,2).
En hvers vegna erum við enn í dag að gera
fóstureyðingu sem aðgerð með tilheyrandi svæf-
ingu þegar hægt er að framkvæma fóstureyðingu
með lyfjum? Antiprógesterónlyfið mífepristón og
prostaglandínefnið mísóprostól hafa verið notuð
saman með góðum árangri til að framkalla fóstur-
lát á fyrstu átta til níu vikum meðgöngunnar. Allt
að 97% kvenna missa fóstur í kjölfar lyfjagjafar, en
hjá 3-5% kvenna verður ófullkomið fósturlát sem
krefst hefðbundinnar aðgerðar (3). Kostimir em
ótvíræðir. Hægt er að komast hjá svæfingu, ekki
þarf að víkka út legháls með áhöldum og síðast en
ekki síst þá er auðveldara fyrir konuna að halda
atburðinum sem sínu einkamáli. Mífepristón þarf
að gefa á sjúkrahúsi en hins vegar er ekki þörf á
innlögn. Mísóprostól er fáanlegt hér á landi undir
sérheitinu Cytotec® og er skráð til að vemda
magaslímhúð þegar bólgueyðandi lyf em notuð, en
mífepristón hefur ekki verið skráð hér á landi.
Við búum við þann raunveruleika að við fram-
kvæmum allt að 1000 fóstureyðingar á ári. Því
ættum við að leggja metnað okkar í að aðgerðin sé
sem öruggust og gefi konum kost á að halda
atburðinum sem einkamáli eftir því sem frekast er
unnt. Á sama tíma þurfum við að auka upplýsingar
um getnaðarvamir til almennings og stórbæta
aðgengi að þeim til að sem fæstra fóstureyðinga sé
þörf.
Heimildir
1. Davis V, Dunn S. Emergency postpcoital contraception. J Soc
Obstet Gynaecol Can 2000; 22:544-8.
2. IPPF Medical Bulletin 2000; 34.
3. Silvestre L, Dubois C, Renault M, Rezvani Y, Baulieu EE,
Ulmann A. Voluntary interruption of pregnancy with
mifepristone (RU486) and a prostaglandin analogue A large
scale French experience. N Engl J Med 1990; 322:645-8.
Hildur
Harðardóttir
Frágangur
fræðilegra greina
Höfundar sendi tvær gerðir
handrita til ritstjórnar
Læknablaðsins,
Hlíðasmára 8, 200
Kópavogi. Annað án nafna
höfunda, stofnana og án
þakka sé um þær að ræða.
Greininni fylgi yfirlýsing
þess efnis að allir höfundar
séu lokaformi greinar
samþykkir og þeir afsali
sér birtingarrétti til
blaðsins.
Handriti skal skilað með
tvöföldu línubili á A-4
blöðum. Hver hluti skal
byrja á nýrri blaðsíðu í
eftirtalinni röð:
• Titilsíða, höfundar,
stofnanir, lykilorð
• Ágrip og heiti greinar á
ensku
• Ágrip á íslensku
• Meginmál
• Þakkir
• Heimildir
Töflur og inyndir skulu vera
á ensku eða íslensku, að
vali höfunda.
Tölvuunnar niyndir og gröf
komi á rafrænu formi
ásamt útprenti. Tölvugögn
(data) að baki gröfum fylgi
með.
Sérstaklega þarf að semja
um birtingu litinynda.
Eftir lokafrágang berist allar
greinar á tölvutæku formi
með úlprenti. Taka skal
fram vinnsluumhverfi.
Sjá upplýsingar um frágang
fræðilegra greina:
http://www.icemed.is/
laeknabladid
Umræðuhluti
Skilafrcstur efnis í
janúarhefti Læknablaðsins
2001 er 10. desember.
Læknablaðið 2000/86 827