Læknablaðið - 15.12.2000, Síða 58

UMRÆÐA & FRÉTTIR / NEYÐARMÓTTAKA
úttekt er gengið út frá málum þar sem fórnarlömbin
eru konur en sama ferli er þegar um karlmann er að
ræða. Fyrstu fimm árin leituðu 363 konur og 23 karlar
til móttökunnar og hlutföllin hafa haldist svipuð
síðan, en komur á móttökuna eru orðnar 668. Strax
við komu er ráðgjafa og lækni á bakvakt gert viðvart.
Hjúkrunarfræðingur og ráðgjafi, þegar hann er
kominn á staðinn, veita konunni og þeim sem
mögulega fylgja henni, aðstandendum og vinum,
stuðning og upplýsingar um ferli, hvort sem
viðkomandi hefur í huga að kæra málið eða ekki.
Margs konar stuðningur er veittur; eftir fyrstu læknis-
skoðun og meðferð, fá þeir sem á þurfa að halda,
leiðsögn gegnum félagslega kerfið, boðið er upp á
þrjú viðtöl við ráðgjafa, og svo þrjár viðbótarheim-
sóknir á Neyðarmóttökuna næstu sex mánuðina til
að fylgjast með heilsufari, meðal annars mögulegri
sýkingarhættu. Par hittir skjólstæðingur alltaf sama
lækni og sama hjúkrunarfræðing og í fyrstu. Auk þess
er boðið upp á 10 heimsóknir til sálfræðings ef þörf
krefur. Farið er með öll mál þannig að unnt sé að
fylgja því eftir með kæru sé þess óskað og öll
rannsóknargögn eru geymd í níu vikur. Þegar læknir
á bakvakt er kominn til að framkvæma skoðun fylgir
hjúkrunarfræðingur konunni í skoðunarherbergi sem
er nær eingöngu ætlað Neyðarmóttökunni en
ráðgjafi verður eftir og styrkir aðstandendur eða vini,
hafi þeir komið með. Skoðunarherbergi og aðalbæki-
stöð Neyðarmóttökunnar er notalegt herbergi sem er
ágætlega búið tækjum og hefur móttakan notið góðs
af gjöfum ýmissa velviljaðra aðila eins og Soroptim-
ista og Lionsfélaga. Þar fer fram læknisskoðun og
skýrslutaka en gögnin um málið fara ekki úr því
herbergi og tölvan er ótengd aðaltölvukerfi sjúkra-
hússins. Fatnaður sem Rauði krossinn hefur útvegað
er til taks ef geyma þarf einhver föt vegna rann-
sóknar málsins.
Ein fruma eða eitt grasstrá
geta skipt sköpum
Læknir Neyðarmóttökunnar gegnir í raun tvöföldu
hlutverki þegar hann framkvæmir skoðunina.
Annars vegar hefðbundnu læknishlutverki sem
trúnaðar- og meðferðaraðili skjólstæðings, hins vegar
að framkvæma skoðun á hlutlausan hátt, og safna
gögnum sem nauðsynleg eru vegna rannsóknar
málsins ef til hennar kemur. í öllum tilvikum eru
tekin sýni í sérstakan sýnakassa og allir í teyminu
fylla út mjög ítarleg og stöðluð eyðublöð um málið og
fylgja fyrirfram ákveðnu vinnulagi. Sýni sem tekin
eru geta verið af margvíslegum toga, til dæmis strok
úr leghálsi, skaf undan nöglum og föt viðkomandi
eftir því sem þörf krefur. Sé konan eða karlinn enn í
sömu fötum og við verknaðinn er hafður pappírs-
dúkur undir meðan afklæðst er og dúkurinn er síðan
brotinn saman og látinn fylgja með því þar geta
einnig leynst mikilvægar vísbendingar. Til eru dæmi
um að ein fruma eða eitt grasstrá ráði úrslitum í
nauðgunarmálum. Með því að staðla vinnubrögðin
er hvort tveggja tryggt, að ekkert gleymist í því álagi
sem er undir slíkum kringumstæðum og að hægt sé að
einbeita sér óskipt að skoðuninni og stuðningi við
fórnarlambið. Verkaskipting milli hinna einstöku
faghópa teymisins er mjög vel skilgreind með
ítarlegum starfslýsingum og það flýtir fyrir og gerir
vinnuferli markvissara en ella. Einu sinni í mánuði
funda fulltrúar allra faghópa í teyminu saman en hver
faghópur fyrir sig hittist einnig reglubundið. Enn-
fremur eru að minnsta kosti árlegir vinnufundir eða
ráðstefnur þar sem fulltrúar faghópanna kynna
niðurstöður og aðrir innlendir eða erlendir fyrir-
lesarar mæta stundum.
Aö kæra eöa kæra ekki
Á hverju ári eru um 100 komur á Neyðarmóttökuna
og hefur það haldist nokkuð stöðugt nema fyrsta
árið, meðan starfsemin var að festast í sessi og verða
fólki kunn. Yfir helmingur þeirra sem koma á
móttökuna mæta innan sólarhrings eftir atburðinn en
ef komið er síðar eru minni líkur á að hægt sé að
safna góðum sýnum, sé ætlunin að kæra. Það hjálpar
þó til að svo virðist sem flestum sé nú kunnugt um
helstu atriði sem skipta máli ef rannsaka á
nauðgunarmál, svo sem að spilla ekki sönnunar-
gögnum, þvo sér ekki fyrir skoðun og skipta helst
ekki um föt. Lögfræðingarnir í teyminu aðstoða
fórnarlömb nauðgana við að leggja mat á hvort efni
eru til að kæra verknað, en stýra ekki ákvörðuninni.
Rík áhersla er lögð á að valið sé hjá manneskjunni
sem varð fyrir glæpnum og hvorki sérfræðingar né
aðstandendur stýri því. Allt starf Neyðarmót-
tökunnar mótast af þessu viðhorfi og það er liður í
því að færa konunni sjálfsákvörðunarréttinn aftur í
hendur eftir að hafa verið svo freklega svipt honum.
Stundum getur að vísu virst eða verið vonlítið að
leggja fram kæru en í öðrum tilvikum er ýmislegt til
að renna stoðum undir framburð kæranda. Það þarf
sú eða sá sem kærir að fá upplýsingar um, enda getur
ítrekuð véfenging brotið sjálfsmatið niður meira en
orðið er. Meiri háttar líkamlegir áverkar svo sem
beinbrot eru sjaldan til staðar en marblettir og aðrir
minni háttar áverkar oftar. Sálfræðimat er eitt af því
sem hefur haft aukið vægi í seinni tíð, enda eru
andlegir áverkar yfirleitt mun algengari og oft meiri
en þeir líkamlegu. Áfallið sem fylgir nauðgun er
metið samkvæmt alþjóðlegum sjúkdómsgreiningar-
skrám álíka og við stórfelldar náttúruhamfarir, svo
sem snjóflóð og mikla jarðskjálfta, og stórslys.
Stöðugur framburður og greinileg merki áfallastreitu
eru meðal þess sem tekið er tillit til. Það virðist líka
skipta máli að kæra sé lögð fram fljótlega eftir
atburðinn. Um helmingur nauðgana er kærður en á
fyrstu fimm starfsárum Neyðarmóttökunnar voru
211 mál kærð. Af þeim hafa 78 verið dæmd í
874 Læknablaðið 2000/86