Læknablaðið - 15.05.2001, Síða 7

F R Á RITSTJÓRN
Fósturgreiníng, fyrir hverja
Félagi minn kom að máli við
mig á dögunum og sagði
mér að þau hjónin ættu von
á barni. Þetta væri drengur
og þau væru búin að ákveða
nafn á drenginn. Ég óskaði
honum til hamingju og
spurði hvers vegna þau
hjónin hefðu ákveðið að
gera þetta opinbert strax.
Hann svaraði því til því að
við lifðum á upplýsingaöld og því ástæðulaust
annað en að þiggja allar þær upplýsingar um
barnið sem völ væri á. Kyngreiningin væri þeim
hjónum mikilvæg þar sem þau vildu kaupa
tímanlega inn það sem þyrfti fyrir barnið. Þar að
auki væri fóstrið þegar orðið persóna í þeirra
augum. Nokkrum dögum seinna hitti ég móður
eins skjólstæðinga minna og bar þá fósturgreiningu
aftur á góma. Hún var þeirrar skoðunar að við
ættum að láta af því að skoða fóstur í móðurkviði,
við ættum að taka því sem að höndum bæri við
fæðingu hvers barns. Fósturgreiningin ætti því
engan rétt á sér. Þar sem ég hef í starfi mínu fengist
nokkuð við fósturgreiningu á meðfæddum hjarta-
göllum varð ég hugsi því síðara sjónarmiðið
stangaðist nokkuð á við mínar eigin skoðanir.
Greining ýmissa meðfæddra galla með
ómskoðun fyrir fæðingu hefur verið möguleg allt
frá því snemma á níunda áratugnum. í fyrstu var
einkum um að ræða greiningu mjög alvarlegra
galla með slæmar horfur fyrir barnið eins og til
dæmis heilaleysi (anencephaly) sem leiðir til dauða
skömmu eftir fæðingu. Með bættri tækni og betri
myndgæðum ómsjánna verður sífellt unnt að hafa
greininguna nákvæmari, fjölþættari og greina
smærri galla. Samhliða aukast óhjákvæmilega
kröfurnar til þess aðila er framkvæmir
rannsóknina og er nú svo komið að fósturgreining
með ómskoðun er í höndum ólíkra sérfræðinga
eftir því að hvaða líkamshluta fóstursins athyglin
beinist.
Þegar greining liggur fyrir er næsta skref að
spyrja til hvers hún muni leiða. Auðvitað hlýtur
það að fara eftir því hver gallinn er. Kona sem
gengur með fóstur með heilaleysi hefur tvo
valkosti samkvæmt íslenskum lögum. Hún getur
valið um að ganga með bamið fulla meðgöngu og
ganga gegnum fæðingu og missi barnsins. Hins
vegar er unnt að framkalla fósturlát er greiningin
liggur fyrir. Eins horfir við varðandi fleiri
sjúkdóma með hörmulegar horfur fyrir einstak-
Höfundur er sérfræöingur í barnalækningum á Barnaspítala
Hringsins, Landspítala Hringbraut.
linginn. Þar má telja ýmsa ólæknanlega hjartagalla
og litningagalla. Þá vakna ýmsar siðferðislegar
spurningar sem leita verður svara við undir þessum
kringumstæðum. Em til dæmis læknisfræðilegar
ábendingar veigaminni eða veigameiri en félags-
legar ástæður á fyrstu 12 vikum meðgöngu?
Ákvörðun um að framkalla fósturlát vegna galla
sem leiðir til þess að fóstur er ekki lífvænlegt eða
mun valda mikilli fötlun er háalvarlegt mál og er
ákvörðunin aldrei auðveld hvorki fyrir foreldra né
fagaðila. Spurningarnar sem vakna eru þannig
fjölmargar og sennilega ógerningur að fá tæmandi
svör. Þar blandast saman persónulegar skoðanir
fólks, trúarbrögð og siðfræði. Það sem einum
kanna að þykja rétt er næsta manni glæpur.
Það er þó annar og mun stærri hópur sjúklinga
þar sem fósturgreining gagnast okkur á annan hátt.
Það eru þau fóstur sem eru með læknanlega sjúk-
dóma þar sem fyrsta meðferð eftir fæðingu getur
skipt sköpum, jafnvel skilið milli feigs og ófeigs.
Þar á blaði eru fjölmargir hjartagallar, ýmsir nýrna-
sjúkdómar, meðfæddur þindarhaull (diaphragma
hernia) og margir fleiri sjúkdómar. Sem dæmi má
taka víxlun stóru slagæðanna (transposition of the
great vessels) sem er mjög alvarlegur hjartagalli
þar sem lífshorfur eru engar án læknishjálpar.
Börn sem fæðast með þennan galla eru eru oftast
nokkuð spræk og með þokkalegan litarhátt fyrst
eftir fæðingu þannig að greining er ekki ljós við
fæðingu barnsins, liggi fósturgreining ekki fyrir.
Barnið veikist síðan mjög skyndilega og getur
verið orðið fárveikt nokkurra klukkustunda
gamalt, jafnvel svo að hjartastopp og heilaskaði
geta hlotist af áður en hægt er að veita viðeigandi
meðferð. Ef vitað er um tilvist gallans fyrir fæðingu
er hægt að koma í veg fyrir slík bráðaveikindi og
veita meðferð frá upphafi sem tryggir heilsu
barnsins. Þetta dæmi undirstrikar mikilvægi þess
að vita um sjúkdóm barnsins strax við fæðingu.
I dag er öllum konum boðin ómrannsókn á
fóstrum þeirra við 18-20 vikna meðgöngu. Fóstrið
er skoðað með tilliti til ytri og innri líkamsgalla og
ef þurfa þykir eða ef áhættuþættir eru fyrir hendi
eru sérskoðanir gerðar í framhaldi af þessu. Oft fer
fólk einnig fram á að fá að „kíkja í jólapakkann" og
fá vitneskju um kyn barnsins. I flestum tilvikum er
þetta ánægjuleg heimsókn fyrir foreldrana sem líta
væntanlegt barn sitt augum í fyrsta skipti og fá að
vita að fóstrið sé heilbrigt. Hinu megum við ekki
gleyma að rannsóknin er fyrst og fremst gerð á
læknisfræðilegum grundvelli þar sem verið er að
afla upplýsinga varðandi líf og heilsu barnsins.
Hvaða framtíðarsýn ber fyrir augu okkar þegar
að fósturgreiningu kemur? Við höfum séð gæði
ómsjánna aukast ár frá ári með öflugri tölvubúnaði
og vafalaust eiga myndgæði og upplausn enn eftir
Hróðmar
Helgason
Frágangur
fræðilegra greina
Höfundar sendi tvær geröir
handrita til ritstjórnar
Læknablaðsins,
Hlíðasmára 8, 200
Kópavogi. Annað án nafna
höfunda, stofnana og án
þakka sé um þær að ræða.
Greininni fylgi yfirlýsing
þess efnis að allir höfundar
séu lokaformi greinar
samþykkir og þeir afsali
sér birtingarrétti til
blaðsins.
Handriti skal skilað með
tvöföldu línubili á A-4
blöðum. Hver hluti skal
byrja á nýrri blaðsíðu í
eftirtalinni röð:
• Titilsíða: höfundar,
stofnanir, lykilorð á ensku
og íslensku
• Ágrip og heiti greinar á
ensku
• Ágrip á íslensku
• Meginmál
• Þakkir
• Heimildir
Töflur og myndir skulu vera
á ensku eða íslensku, að
vali höfunda.
Tölvuunnar niyndir og gröf
komi á rafrænu formi
ásamt útprenti. Tölvugögn
(data) að baki gröfum fylgi
með, ekki er hægt að nýta
myndir úr PowerPoint eða
af netinu.
Sérstaklega þarf að semja
um birtingu litmynda.
Eftir lokafrágang berist allar
greinar á tölvutæku formi
með útprenti.
Sjá upplýsingar um frágang
fræðilegra greina:
http://www.icemed.is/
laeknabladid
Umræðuhluti
Skilafrestur efnis í næsta
blað er 20. undanfarandi
mánaðar nema annað sé
tekið fram.
Læknablaðið 2001/87 395