Læknablaðið - 15.05.2001, Qupperneq 17

FRÆÐIGREINAR / FÓSTURGREINING
var valin vegna þess að flest tilvik fósturgalla verða
ekki í áhættuhópum, heldur þar sem ekki er búist við
að slíkt geti komið upp (6,8). Skoðun áhættuhópa ein
sér gefur ekki nema takmarkaðan árangur.
A árabilinu 1989-1997 var smám saman bætt við
betri skoðun á nýrum, augum, litla heilanum,
görnum, andliti, naflastrengsæðum, höndum og
fótum, farið að beina sjónum að nokkrum minni-
háttar merkjum um litningagalla og bæta hjarta-
skoðun fósturs. I töflu I eru sýndar niðurstöður
athugunar á greiningum og útkomu þungana þar sem
fóstur- eða fæðingargallar greindust á árabilinu 1990-
1993 á landinu (Reynir T. Geirsson, Kristín Ander-
sen, Jóhann Heiðar Jóhannsson, óbirt athugun), að
frátöldum hjartagöllum, sem fjallað er um sérstak-
lega (11). Þá greindust 193 fóstur eða börn með
sköpulagsgalla í meðgöngu, mörg við ómun bæði
snemma og seint í meðgöngunni, en önnur greindust
ekki fyrr en við eða eftir fæðingu. Þetta svararði til
þess að meðal rúmlega 1% fóstra og fæddra barna
fundust fjölbreyttir fósturgallar. Á þeim tíma var
tæknin ekki eins fullkomin og nú, en einnig var
þekking og tækjakostur ófullnægjandi á mörgum
þeim stöðum þar sem skoðað var. Nokkrar konur
fóru ekki í nægilega góða 18-20 vikna ómskoðun og
alvarlegir fósturgallar fundust ekki. Flest þessara
barna lifðu hins vegar, vegna þess að gallarnir voru
oft of litlir til að finnast eða þeir voru þess eðlis að
lífshorfur voru taldar góðar þrátt fyrir einhverja
fötlun, þó svo væri ekki í öllum tilvikum. Framkallað
fósturlát (síðkomin fóstureyðing) hefur aðeins
komið til greina við alvarlega fósturgalla ef vænta
mátti dauða í meðgöngu eða eftir fæðingu eða
alvarlegrar fötlunar. Af göllum í heila og mænu
greindust 73% á fósturskeiði. í flestum þessara
tilvika var ekkert eða lítið unnt að gera fyrir börn
sem hefðu fæðst, nema aðgerðir í nokkrum tilvikum,
sem þó gátu oftast ekki komið í veg fyrir verulega
fötlun. Af maga- og þarmagöllum fundust 44% og
lifðu öll börnin eftir aðgerðir. Meðal barna með
þvagvegagalla greindust 61%, en oft ekki fyrr en
seint og mörg lifðu ekki. Flest fóstur með
litningagalla fundust við legvatnsástungur. Hjá 22%
þeirra sáust ummerki um gallana við ómunina. Af
ýmsum sjaldgæfari göllum fundust 23%. Hjarta-
gallana reyndist erfiðara að greina (11). Aðeins 5%
þeirra fundust við ómunina og þá einkum alvar-
legustu gallarnir. Af þeim fjórum hjartagöllum sem
þá átti að vera unnt að finna, fundust þrír og þar var
framkallað fósturlát. Eitt barn fæddist lifandi.
Omgreiningin náði þannig fyrst og fremst til þeirra
sköpulagsgalla sem voru alvarlegastir og þar sem
líkur á dauða eða fötlun voru mjög miklar.
Yfirlit yfir greiningar á Kvennadeild Land-
spítalans á árinu 1998 er sýnt í töflu II. Grein-
ingarhlutfallið þá og í athuguninni frá 1990-1993
Tafla II. Fjötdi og tegundir fósturgalla greindra á fósturgreiningardeild Kvennadeildar Landspítala Hringbraut 1998.
Greining Fjöldi (n)
Klofinn hryggur og vatnshöfuð 3
Vatnshöfuð eitt sér 1
Heilaleysi 1
Kviðveggsgallar 4
Klofin vör 1
Hjartagallar 3
Nýrnagallar 3
Lungnagallar 3
Þrístæða 21
Þrístæða 13 1
Gallar sem greindust snemma 3
Minniháttar einkenni (gátu leitt til fylgjusýnitöku eða legvatnsástungu) 26
sýnir að vænta má að eitthvert afbrigði í útliti fósturs
geti sést í um einni af hverjum 100-110 skoðunum.
Framkölluð fósturlát vegna alvarlegs fósturgalla hafa
aðeins verið um 30-40 á ári.
Mat á fylgjustaðsetningu skiptir einnig máli vegna
ráðlegginga til konunnar á meðgöngunni. Við 18-20
vikna skoðunina voru 2,2% af fylgjum taldar
fyrirsætar eða lágsætar, en sú tala lækkaði meira en
tífalt þegar skoðað var aftur á lokaþriðjungi
meðgöngu, í 0,15% eða 1:600 fæðingum (Reynir T.
Geirsson, óbirt athugun).
Mat á meðgöngulengd
Við skoðunina hafa höfuð og lærleggur verið mæld
og meðgöngulengd reiknuð út frá sænskri
aðhvarfsgreiningarjöfnu, sem var endurbætt í Bret-
landi (10,12). Nákvæmni þessarar aðferðar hefur
verið sannreynd bæði í Svíþjóð, Noregi, Danmörku,
Bretlandi og á Islandi, þar sem tvær rannsóknir hafa
verið birtar um hana (13,14). í annarri var sýnt fram
á að meðalgildi stærðarviðmiða fyrir fóstur á íslandi
líkjast mjög sænskum gildum og því má nota sömu
viðmið. Reyndar er mjög lítill munur á mælingum á
fósturhöfði og löngum útlimabeinum milli þjóða og
kynþátta fram yfir 20 vikna meðgöngu (15). Fleiri
gögn voru unnin til að staðfesta að erlend
viðmiðunargildi, einkum frá Norðurlöndum, má nota
hér á landi (Reynir T. Geirsson, óbirtar upplýsingar).
Nákvæmni ómskoðunar til tímaákvörðunar í með-
göngu er jafngóð við 18-20 vikur og snemma í þung-
uninni eða ± sex dagar fyrir tvö staðalfrávik (15).
Með því að nota ákvörðun á meðgöngulengd við 18-
20 vikur til að ákvarða meðalfæðingartíma (40
fullgengar vikur, 280 daga) samkvæmt ómun, þá
vannst að það er gert með sama hætti hjá öllum
konum, sem eykur öryggi í ákvörðun meðgöngu-
lengdar. Margar rannsóknir hafa sýnt að ákvörðun
meðgöngulengdar með ómun verður nákvæmari en
með því að nota síðustu tíðir sem viðmiðun (6,15).
Konur muna síðustu blæðingar misvel, reikna til
Læknablaðið 2001/87 405