Læknablaðið - 15.05.2001, Side 59

FRÆÐIGREINAR / FÓSTURGREINING
Legvatnsástunga og fylgjuvefssýni til
greiningar á litningagerð fósturs
Hulda
Hjartardóttir
Fósturgreiningardeild
Kvennadeildar Landspítala
Hringbraut. Fyrirspurnir,
bréfaskipti: Hulda
Hjartardóttir Kvennadeild
Landspítala Hringbraut, 101
Reykjavík. Sími: 560 1000.
Netfang:
huldahja@landspitali.is
Lykilorð: legvatnsástunga,
fylgjuvefssýni, litningagerð
fósturs.
Ágrip
Hér er gefið yfirlit um legvatnsástungur og
fylgjusýnistökur. Greint er frá því hvernig þessar
rannsóknir eru framkvæmdar, hverjir helstu fylgi-
kvillar eru, bæði þeir sem koma fram strax og einnig
síðkomnar afleiðingar. Rannsóknirnar eru síðan
bornar saman hvað varðar tímasetningu á meðgöngu,
nákvæmni í niðurstöðum og tíðni fylgikvilla.
Legvatnsástunga
Legvatnsástungur voru fyrst framkvæmdar 1952 í
tengslum við rhesusnæmingu hjá mæðrum (1).
Hérlendis hófust legvatnsástungur í þeim tilgangi að
greina litningagerð fósturs í lok sjöunda áratugarins.
Upphaflega var gerð blind ástunga en eftir að ómun
varð almennari jókst þáttur hennar við framkvæmd
legvatnsástungna og er ómun nú talin ómissandi hluti
aðgerðarinnar. í legvatnssýninu eru húðfrumur frá
fóstrinu og er hægt að rækta þær á rannsóknarstofu
þar til þær eru í nokkuð örri skiptingu og má þá greina
litningagerð þeirra. Þetta tekur venjulega tvær til
þrjár vikur. Legvatnsástungur eru ekki gerðar fyrir 15
vikna meðgöngu því hætta á fósturláti er talsvert
aukin miðað við ástungur sem framkvæmdar eru
síðar (2). Meðgöngulengd hefur því oftast náð 17-18
vikum þegar niðurstaða úr litningarannsókn fæst.
Þegar legvatnsástunga er framkvæmd fer fyrst
fram ómskoðun og fylgja og fóstur eru staðsett og
fundinn heppilegu legvatnspollur. Yfirleitt er reynt er
að komast hjá þv( að stinga gegnum fylgjuna þó svo
að rannsóknir hafi ekki sýnt fram á að því fylgi aukin
áhætta að stinga gegnum fylgju og að það geti jafnvel
verið vörn gegn legvatnsleka (3). Síðan er húð
sótthreinsuð og ómhöfuð er sett í sótthreinan hanska.
Ómskoðað er á nýjan leik til að tryggja að heppilegur
legvatnspollur sé enn fyrir hendi og með hjálp
stöðugrar ómskoðunar er nál stungið inn í legið og
dregnir upp 1-2 ml af legvatni sem er hent vegna
hættu á húðmengun og mengun frá vefjum móður.
Síðan eru dregnir upp um það bil 10 ml af legvatni
sem er sett í sýnaglas sem er merkt með nafni og
kennitölu móður. Að lokum er ómskoðað aftur til að
ganga úr skugga um að hjartsláttur fósturs sé til
staðar.
Helstu vandamál sem komið geta upp í kjölfar
legvatnsástungu eru legvatnsleki og sýkingar, sem
geta leitt til fósturláts. Til að reyna að fyrirbyggja
legvatnsleka er notuð mjög fín nál af stærð 21-22 (21-
22 gauge). Ef legvatnsleka verður vart er ráðlögð
ENGLISH SUMMARY
Hjartardóttir H
Amniocenteses and chorion villus biopsies to
diagnose fetal karyotyping
Læknablaöiö 2001; 87: 447-9
In this article amniocenteses and chorion villus biopsies
are reviewed. The technique is described for both
procedures and any side effects discussed, both
immediate and possible long term effects. The procedures
are compared in terms of timing during pregnancy,
complication rates and accuracy of test results.
Key words: amniocentesis, chorion villus sampling, fetal
karyotyping.
Correspondence: Hulda Hjartardóttir. E-mail:
huldahja@landspitali.is
rúmlega og hættir þá lekinn oftast (4), en ef lekinn
hættir ekki getur orðið alger skortur á legvatni sem
hefur í för með sér vanþroska á lungum með afar
slæmum horfum fyrir fóstrið. Þrátt fyrir að gætt sé að
dauðhreinsun húðar og áhalda koma stöku sinnum
upp sýkingar og er þetta sennilega algengasta orsök
fósturláta eftir legvatnsástungu. Einkenni koma
oftast fram sem samdrættir og/eða blæðing oft með
legvatnsleka og stundum hitahækkun og endar þetta
ferli oftast með fósturláti. Algengast er að þessa verði
ekki vart fyrr en einni til tveimur vikum eftir
aðgerðina. Legvatnsrannsókn er mjög nákvæm rann-
sókn og líkur á rangri niðurstöðu hverfandi. Einstöku
sinnum kemur það fyrir að frumur þær sem fást úr
legvatninu vaxa ekki á rannsóknarstofunni og getur
þá þurft að endurtaka ástunguna.
Taka fylgjuvefssýnis
Þar sem aðeins er hægt að skoða litninga í frumum
sem eru í skiptingu þarf að bíða eftir því að
húðfrumur úr legvatni fari að skipta sér í einhverjum
mæli til að hægt sé að skoða litningagerð þeirra. Aftur
á móti er fylgjuvefur í örri skiptingu og með því að
taka sýni úr fylgjuvef er hægt að skoða litninga-
gerðina strax og oftast er hægt að gefa svar eftir um
það bil tvo daga. Sýni úr fylgju er hægt að taka á tvo
vegu. Annars vegar má ná sýni um leggöng með
Læknablaðið 2001/87 447