Læknablaðið - 15.05.2001, Qupperneq 60

FRÆÐIGREINAR / FÓSTURGREINING
sérstakri sýnatöng eða sogröri sem rennt er ómstýrt
um leghálsinn inn í fylgjuvefinn. Hins vegar er hægt
að gera ástungu um kviðvegg á svipaðan hátt og við
legvatnsástungu. Hér á landi hefur aðallega verið
beitt síðarnefndu aðferðinni.
f>egar sýnistaka úr fylgju er framkvæmd um kvið-
vegg er eins og við legvatnsástungu fyrst ómskoðað
til að staðsetja fylgju og finna besta staðinn fyrir
fylgjuástungu. Sams konar sótthreinsun á húð fer
fram og áður er lýst. Með ómun er aftur fundin fyrri
staðsetning. Staðdeyft er með lídókaíni niður að
lífhimnu og stefna nálar þannig ákvörðuð. Næst er
stungið með sérstakri tvöfaldri nál af stærð 18 (18
gauge) þar til hún liggur í fylgjunni. Stfll í miðju nálar
er dreginn út og inn í nálina er rennt mjórri sýnanál
sem er sljó og 2 cm lengri en ytri nálin. Tuttugu ml
sprauta með frumuætisvökva er sett á enda sýna-
nálarinnar og sog sett á. Því næst er sýnanálin hreyfð
hratt fram og til baka til að brjóta örlítinn fylgjuvef
frá og sogast hann upp í nálina. Sýnanálin er síðan
dregin út með sprautunni áfastri og sýni sprautað á
sýnadisk. Starfsmaður frá litningarannsóknardeild
aðgætir í smásjá hvort nægilegt magn af fylgjuvef sé
fyrir hendi og ef sýnið er ekki nægilegt er sýnanálinni
aftur rennt í gegnum ytri nálina sem er ekki dregin út
fyrr en staðfest hefur verið að nóg af fylgjuvef hefur
fengist.
í kjölfar töku fylgjusýnis geta komið verkir sem
oftast eru smávægilegir en geta líkst tíðaverkjum. Ef
þörf krefur má konan taka parasetamól. Blæðingar
eru sjaldgæfar eftir fylgjusýnistöku gegnum kviðvegg
en nokkuð algengar þegar sýnið er tekið gegnum
leggöng. Einstöku sinnum heldur blæðing áfram og
leiðir til fósturláts. Legvatnsleki er sjaldgæfur þar
sem mjög sjaldan er stungið gegnum belgi, en ef hans
verður vart eru minni líkur á að hann hætti sjálfkrafa
þar sem stungugatið er stærra vegna grófleika
nálarinnar. Sýking er svipað vandamál og eftir leg-
vatnsástungu og er sennilega algengasta orsök
fósturláta eftir þessa aðgerð. Einkenni eru þau sömu
og eftir legvatnsástungu.
Fylgjusýni má taka þegar meðganga hefur náð 11
vikum og fæst venjulega bráðabirgðasvar eftir tvo
daga. Þetta svar er byggt á skoðun frumna í fylgjuvef
sem eru í skiptingu. Hluti sýnisins er hins vegar
ræktaður áfram og skoðaður á sama hátt og frumur
úr legvatni eftir um það bil tvær vikur og fæst þá
endanleg niðurstaða en afar sjaldgæft er að ósam-
ræmi sé í niðurstöðum. Vegna þess að sýnið sem
tekið er kemur frá fylgjuvef en ekki fóstri geta komið
upp vafasvör sem oftast eru komin til vegna tíglunar
(mosaic) frumuhópa sem geta verið fyrir hendi í
fylgju en ekki hjá fóstri. Þetta kemur upp í 1-2%
tilfella (5). Ef ræktunarniðurstaðan sýnir einnig
tíglun getur þurft að frantkvæma legvatnsástungu til
að kanna frumur fósturs. Vegna þess hve hægt er að
taka fylgjusýni snemma á meðgöngu eru konur
venjulega enn á fyrsta þriðjungi meðgöngu þegar
svar fæst og geta því farið í fóstureyðingu með
tæmingu á legi í svæfingu. Aftur á móti eru konur á
öðrum þriðjungi meðgöngu þegar niðurstaða úr
legvatnsástungu fæst og þurfa því að ganga í gegnum
framkallaða fæðingu ef þær ákveða að binda enda á
meðgönguna.
Hætta á fósturláti eftir legvatnsástungu og
fylgjusýnistöku
Talið er að hætta á fósturláti hjá konum sem fara í
legvatnsástungu sé 0,5-1% umfram það sem er hjá
sambærilegum konum sem ekki fara í legvatns-
ástungu (6,7). Flestar rannsóknir sem gerðar hafa
verið á hættu á fósturlátum og alvarlegum
fylgikvillum tengdum legvatnsástungum eru aftur-
skyggnar samanburðarrannsóknir. Eina fram-
skyggna hendigarvalsrannsóknin sem hefur verið
gerð á hættu á fósturláti er dönsk og gerð af Tabor og
félögum (6) þar sem 4606 konur sem höfðu litla
áhættu að eignast barn með litningagalla voru valdar
af hendingu í ástunguhóp og hóp sem ekki fór í
ástungu. I ástunguhópnum var fósturlátatíðni 1,5%
en í samanburðarhópnum 0,4%. Samkvæmt þessari
rannsókn er umframtíðni fósturláta því 1%. Þegar
bornar eru saman líkur á fósturláti eftir legvatns-
ástungu og fylgjusýnistöku hafa flestar rannsóknir
sýnt örlítið auknar líkur á fósturláti eftir fylgjusýnis-
töku (8-10). Þessar rannsóknir hafa þó ekki gert
greinarmun á fylgjusýnistöku um leggöng og um
kviðvegg fyrir utan eina. Sú rannsókn ber saman
legvatnástungu, fylgjusýnistöku um leggöng og
fylgjusýnistöku um kviðvegg. Niðurstaðan er sú að
það er ekki marktækur munur á tíðni fósturláta eftir
því hvort aðgerðin er legvatnsástunga eða fylgju-
sýnistaka um kviðvegg en hærri tíðni fósturláta sést
þegar fylgjusýnistaka er gerð um leggöng (9,11).
Almennt er hættan á fósturláti talin um 1-2% eftir
fylgjusýnistöku.
Sjúkdómar nýbura og líkamsgallar fóstra
tengd legvatnsástungum og fylgjusýnistöku
Nokkrar rannsóknir hafa sýnt fram á örlitla aukningu
á glæruhimnusjúkdómi hjá nýburum þegar gerð
hafði verið legvatnsástunga (7,12,13). Einnig hafa
rannsóknir sýnt fram á aukna tíðni meðfæddra
klumbufóta þegar gerð hafði verið legvatnsástunga
(12). Þetta kemur sérstaklega skýrt frarn í rann-
sóknum sem gerðar hafa verið á legvatnsástungum
fyrir 14 vikur (2,14).
Árið 1991 birtu Firth og félagar grein þar sem þeir
lýstu því að meðal 289 þungana þar sem tekið var
fylgjusýni við 56-66 daga meðgöngu fæddust fjögur
börn með afar sjaldgæfan, alvarlegan galla á andliti
og útlimum (oromandibular-limb hypogenesis synd-
rome) og eitt barn var með minni útlimagalla (15).
Fleiri greinar voru birtar með svipuðum niður-
J
448 Læknablaðið 2001/87