Læknablaðið - 15.10.2001, Blaðsíða 9

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
Endurlífgun utan sjúkrahúsa
n
Guðmundur
Þorgeirsson
Höfundur er yfirlæknir
hjartadeildar Landspítala
háskólasjúkrahúss.
í september 1950 millilenti flugvél, sem var á leiðinni
frá Lúxembourg til Nýfundnalands, á Reykjavíkur-
flugvelli en þaðan hélt hún áfram til Fíladelfíu í
Bandaríkjunum. Tæpast er þessi atburður í frásögur
færandi flugsögunnar vegna en varðar efni þessa
greinarstúfs því um borð var ungur austurrískur
læknir, Peter J. Safar, sem átti eftir að vinna gagn-
merkt brautryðjendastarf í endurlífgun og þróa að-
ferðir sem enn eru í fullu gildi (1). Nokkrum árum
síðar var hann orðinn yfirlæknir á svæfingadeild
Baltimore City Hospital og í desember 1956 hóf hann
að rannsaka áhrif og virkni munn við munn öndunar
á fólki. Byggði hann á nýlegri athugun kollega síns
James Elam á hundum og í kjölfarið kom uppgötvun
Kouwenhovens, Judes og Knickerbrockers á ytra
hjartahnoði (2). Safar og félagar tengdu þessa þætti
saman í samhæfða aðgerð (3) sem sigraði heiminn
undir skammstöfuninni CPR (cardiopulmonary
resuscitation) enda byggð á traustum lífeðlisfræðileg-
um grunni og vönduðum rannsóknum brautryðjend-
anna. Vegna þess hve skyndidauði er stórt og mikil-
vægt viðfangsefni um heim allan hefur þróast alþjóð-
legt samstarf um reglubundna endurskoðun á endur-
lífgunaraðferðum og tengdri lyfjameðferð sem bygg-
ist á nýjustu rannsóknum hvers tfma. Síðustu ráð-
leggingar birtust síðastliðið ár ásamt ítarlegri greinar-
gerð um nánast allar hliðar málsins, ekki síst hinn vís-
indalega grundvöll og veilurnar sem í honum eru (4).
í skipulagi og framkvæmd endurlífgunar snýst allt
um tíma. Fjölmargar rannsóknir, meðal annars ís-
lenskar rannsóknir, hafa sýnt að horfur sjúklings
ráðast öðru fremur af því hversu fljótt er brugðist við,
hversu fljótt lífgunaraðgerðir eru hafnar og hversu
fljótt er gefið rafstuð til rafvendingar (4-6). Mikilvægi
þess að fylgt sé fyrirfram ákveðnu og æfðu skipulagi
við endurlífgun er því augljóst og sennilega orsök
þess hversu víðtæk og alþjóðleg samstaða hefur náðst
um sameiginlega stefnu.
í nýendurskoðuðum leiðbeiningum er tekin gagn-
rýnni afstaða en nokkru sinni fyrr og skýrt dregið
fram hver þeirra úrræða sem beitt hefur verið í ára-
tugi hafa gengist undir gagnrýna prófun vísindalegrar
aðferðar (4). Til dæmis kemur fram að lídókaín í
meðferð sleglatifs og sleglahraðtakts hefur aldrei
gengist undir framskyggna, slembaða meðferðar-
prófun og ekkert annað hjartsláttaróreglulyf nema
amíódarón mjög nýlega. Hins vegar stenst skjót raf-
vending þessa ganrýnu endurskoðun með glæsibrag
enda sýna allar rannsóknir sem beinst hafa að árangri
endurlífgana að ekkert eitt atriði er afdrifaríkara. En
fyrstu viðbrögð skipta líka sköpum og því er í leið-
beiningunum ítrekað mikilvægi allra hlekkja lífskeðj-
unnar (chain of survival). Hlekkirnir eru:
1. Kalla eftir hjálp. 2. Hefja endurlífgun. 3. Raf-
venda ef taktur hjartsláttar gefur tilefni til. 4. Lyfja-
meðferð og sérhæfð öndunaraðstoð.
í nýju leiðbeiningunum eru tekin skref til einföld-
unar viðbragða á vettvangi. Nú er ekki lengur mælt
með því að þreifað sé eftir púlsi í stórri slagæð áður
en endurlífgun hefst. Þótt enn sé mælt með hefð-
bundnum aðferðum við munn við munn öndun og
hjartahnoð hafa nýlegar rannsóknir beinst að rót-
tækri endurskoðun á því hvort blásturinn sé nauðsyn-
legur; hvort ná megi sama árangri með hjartahnoð-
inu einu (7).
í grein Davíðs O. Arnar, Sigfúsar Gizurarsonar og
Jóns Baldurssonar í þessu tölublaði Læknablaðsins
(8) er réttmæt áhersla á skjót viðbrögð á vettvangi og
rannsókn þeirra beindist að afstöðu almennings til
endurlífgunar á ókunnugum utan sjúkrahúss, sér-
staklega til blástursmeðferðar með munni við munn.
Merkasta og jákvæðasta niðurstaða rannsóknarinnar
var hversu margir höfðu hlotið kennslu í endurlífgun,
eða um 70%, þótt fáir hefðu síðan fengið reynslu í að
beita aðferðinni (6%). Einnig var mjög athyglivert
að innan við fimmtungur taldi að óbeit á munn við
munn öndun myndi fæla þá frá þátttöku í endurlífg-
un. Almennar forsendur eru því mjög góðar hér á
landi til skjótra viðbragða og stórum betri en víða er-
lendis. Par við bætist að viðbragðstími sjúkrabifreið-
ar á Reykjavíkursvæðinu er aðeins um 4,6 mínútur
að meðaltali.
Þótt flestir íslendingar séu þannig til í að hella sér
út í hefðbundna endurlífgun geta samt verið rök fýrir
að breyta kennslu og áherslum. I fyrsta lagi er ein-
földun til góðs. Því einfaldari sem endurlífgunar-
tæknin er því útbreiddari verður þekkingin og líkur á
skjótum viðbrögðum aukast. í öðru lagi er mögulegt
að menn ofmeti sjálfa sig í skoðanakönnun sem þeirri
sem hér er birt og sérstaklega er ástæða til að horfast
í augu við tregðu heilbrigðisstarfsfólks til að beita
munn við munn öndun, en sú tregða hefur komið
Læknablaðið 2001/87 773