Læknablaðið - 15.10.2001, Page 20

FRÆÐIGREINAR / ÍFARANDI SVEPPASÝKINGAR
Inngangur
A undanförnum árum hefur tíðni ífarandi sveppa-
sýkinga aukist víðast hvar í hinum vestræna heimi
(1,2). Af slíkum sýkingum eru blóðsýkingar af völd-
um Candida gersveppa langalgengastar. Meðal
þeirra sem eru í aukinni hættu á að fá blóðsýkingar af
völdum sveppa eru fyrirburar og börn með alvarlega
sjúkdóma svo sem krabbamein, meltingarfærasjúk-
dóma og ónæmisgalla. í Bandaríkjunum hefur orðið
allt að ellefuföld aukning á nýgengi sveppasýkinga í
blóði á undanförnum 20 árum hjá umræddum sjúk-
lingahópi (1,3,4). Dánartíðni sem rekja má beint til
sýkingarinnar er lægri hjá börnum en fullorðnum en
er samt sem áður allhá eða allt að 26% (1,3). Er því í
auknum mæli lögð áhersla á að koma í veg fyrir þess-
ar sýkingar.
Algengasta smitleið gersveppa er frá húð í djúpa
æðaleggi og þaðan í blóð, en einnig getur sýking átt
sér stað ef rof verður í meltingarfæraslímhúð. Rann-
sóknir á ungbörnum hafa sýnt að algengast er að
sýklun með Candida eigi sér stað eftir fæðingu en
ekki frá móður við fæðingu. Gersveppir berast meðal
annars frá höndum starfsfólks og með menguðum
innrennslisvökvum (5). í kjölfarið geta Candida ger-
sveppir sýklað æðaleggi, þvagfæri og meltingarveg og
er sýklun mikilvægur áhættuþáttur blóðsýkingar (6).
Stór hluti barna sem sýkist hefur legið lengi á gjör-
gæsludeild/vökudeild, fengið breiðvirka sýklalyfja-
meðferð, haft djúpa æðaleggi og fengið næringu í æð
(4,7).
Ef brugðist er skjótt við sýkingunni með viðeig-
andi meðferð er mögulegt að koma í veg fyrir að hún
dreifist úr blóði til innri líffæra. Hins vegar getur
greining dreifðrar sveppasýkingar verið torveld og
meðferð seinkað af þeim sökum. Onæmisbæld börn,
svo sem fyrirburar og börn með illkynja sjúkdóma,
eru í sérlega mikilli hættu á að fá dreifða sveppasýk-
ingu (8) sem getur til að mynda borist til hjarta,
nýrna, augna og lungna. I kjölfar öflugri krabba-
meinslyfjameðferðar við bráðahvítblæði hefur
sveppasýking í lifur og milta (hepatosplenic candi-
diasis) greinst í vaxandi mæli hjá þessum sjúklingum
(9). Aðrar sýkingarmyndir virðast jafnframt hafa
færst í vöxt. Börn sem haldin eru langvarandi mið-
taugakerfissjúkdómum og hafa gengist undir skurð-
aðgerð á höfði eða fengið breiðvirka sýklalyfjameð-
ferð eru í aukinni hættu á að fá heilahimnubólgu af
völdum sveppa (10,11).
Aðrar alvarlegar sveppasýkingar, svo sem ífarandi
sýkingar af völdum myglusveppa, oftast Aspergillus
fumigatus, herja aðallega á börn með hvítkornafæð af
völdum illkynja sjúkdóma. Sumar erlendar rann-
sóknir hafa sýnt að yfir 15% barna með bráðahvít-
blæði fá ífarandi Aspergillus sýkingar og eru horfur
þeirra slæmar (12,13).
Tíðni alvarlegra sveppasýkinga hjá börnum hefur
ekki verið könnuð á íslandi en margt bendir til þess
að hún fari vaxandi. Tilgangur þessarar rannsóknar
var að rannsaka faraldsfræði og sýklafræði blóðsýk-
inga og annarra ífarandi sýkinga af völdum Candida
sp. og Aspergillus sp. hjá börnum hérlendis.
Efniviður og aðferðir
Öflun upplýsinga og leyfa: Rannsóknin var aftur-
skyggn. Tölvunefnd, vísindasiðanefnd, svo og yfir-
læknar viðkomandi deilda veittu leyfi til aðgangs og
notkunar á upplýsingum úr sjúkraskrám og gagna-
grunnum rannsóknadeilda. Kannaðar voru klínískar
upplýsingar um öll börn á Islandi, 16 ára og yngri,
sem greindust með sveppasýkingu í blóði eða heila-
himnubólgu af völdum sveppa á árunum 1980-1999.
Sjúklingar voru fundnir samkvæmt niðurstöðum
blóð- og mænuvökvaræktana á sýklarannsóknadeild-
um Landspítala Hringbraut, Landspítala Fossvogi og
Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri á rannsóknar-
tímabilinu. Niðurstöður krufninga og vefjarannsókna
á Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði voru
einnig kannaðar fyrir sama tímabil. Skrár barna er
greindust með sveppasýkingu í fylgju, lifur, milta, nýr-
um, lungum eða miðtaugakerfi voru skoðaðar nánar.
Sjúklingar: Farið var yfir sjúkraskrár og klínískar
upplýsingar skráðar. Eftirfarandi atriði voru könnuð
sérstaklega: Astæða innlagnar, ástæður blóðræktun-
ar og einkenni við blóðræktun, aðgerðir, aðrir sjúk-
dómar, djúpir æðaleggir og hvort/hvenær þeir voru
fjarlægðir, aðrar sýkingar á undanfarandi tveimur
vikum, lyf sem sjúklingur var á er dregið var í blóð-
ræktun, fyrri sýklalyfjanotkun, fjöldi jákvæðra blóð-
ræktana og önnur sýni sem sveppir ræktuðust frá. Pá
voru niðurstöður myndgreiningarrannsókna (sér í
lagi hjartaómskoðana og tölvusneiðmynda) kannað-
ar. Upplýsingar um meðferð (sveppalyfjameðferð,
hvort æðaleggir voru fjarlægðir og þá hvenær, skurð-
aðgerðir) og afdrif voru einnig skráðar. Stuðst var við
upplýsingar úr þjóðskrá um afdrif sjúklinga þann 31.
desember 1999.
Sjúklingur var talinn hafa fengið blóðsýkingu ef
sveppir ræktuðust úr að minnsta kosti einni blóð-
ræktun. Sami sjúklingur var talinn hafa fengið tvær
aðskildar sýkingar ef meira en tvær vikur liðu milli
jákvæðra blóðræktana. Við skiptingu sýkinga eftir
deildum var miðað við þá deild sem sjúklingur lá á
þegar sýkingin greindist.
Við mat á staðsetningu sýkingar var æðaleggssýk-
ing skilgreind sem jákvæð ræktun frá enda æðaleggs.
Æðaleggir voru ekki alltaf fjarlægðir og sendir í rækt-
un enda þótt sveppasýking í blóði hefði greinst og má
því ætla að hlutfall æðaleggssýkinga sé lægra en ef
rýmri skilmerki (roði eða önnur sýkingarmerki í húð,
hröð hitalækkun eftir að leggur er fjarlægður) hefðu
verið notuð. Við skráningu á hvort djúpir æðaleggir
hefðu verið fjarlægðir var miðað við að leggur væri
fjarlægður innan tveggja sólarhringa frá því að upp-
lýsingar um jákvæða blóðræktun lágu fyrir.
784 Læknablaðið 2001/87