Læknablaðið - 15.10.2001, Blaðsíða 36

FRÆÐIGREINAR / BARNALÆKNINGAR
barna með svefnraskanir og geti varpað ljósi á al-
gengi, orsakir og alvarleika þessa sjúkdómsástands.
Svefnrannsóknir geta einnig auðveldað val þeirra
barna sem þurfa á sértækri meðferð að halda á borð
við skurðaðgerð eða öndunarvélarmeðferð við kæfi-
svefni eða lyfjameðferð við vélindabakflæði.
Inngangur
Kæfisvefn (obstructive apnea) er algengur sjúkdóm-
ur sem einkennist af háværum hrotum, endurteknum
öndunarhléum og óværum svefni (1,2). Fjölmargar
rannsóknir hafa verið gerðar bæði hér á íslandi og
erlendis sem varpað hafa ljósi á algengi, orsakir og
alvarleika kæfisvefns hjá fullorðnum einstaklingum
(3-6). Samkvæmt þessum rannsóknum eru kvörtun-
areinkenni sjúklinga með kæfisvefn fyrst og fremst
dagsyfja og dagþreyta en yfir 70% af þessum einstak-
lingum eru of þungir (3-6). Þótt almennt sé minna
vitað um kæfisvefn hjá börnum, er talið að mun færri
börn með kæfisvefn þjáist af offitu í samanburði við
fullorðna einstaklinga og eins er dagsyfja álitin sjald-
gæfari (7,8). Of stórir háls- og/eða nefkirtlar eru tald-
ir liggja til grundvallar kæfisvefni hjá börnum í yfir
60% tilvika. Andstætt því sem er hjá fullorðnum, eru
hrotur slakari mælikvarði á kæfisvefn hjá bömum
(8,9). Einkenni kæfisvefns hjá börnum eru hins vegar
oftar þau að það hægir á önduninni hjá barninu
(hypopnea), en börnum er mun hættara við en full-
orðnum að falla í súrefnismettun þegar hægir á önd-
uninni í svefni, sér í lagi í draumasvefni (rapid eye
movement, REM svefni) sem leiðir til þess að barnið
vaknar (arousal) eða hvfldarsvefn minnkar (10,11).
Mörg eldri börn sem leitað er með til lækna vegna
svefnröskunar kvarta um óljósa magaverki sem oft
eru í uppmagálssvæði (epigastrium). Orsakir þessara
verkja eru oft óljósar og hafa lítið verið rannsakaðar
og ekki hjá yngstu börnunum. F>ar sem bakflæði til
vélinda er algengur kvilli sem getur valdið uppmagáls-
verkjum er ekki ólíklegt að sjúklegt bakflæði til
vélinda geti legið til grundvallar þessum einkennum
barnanna, að minnsta kosti í sumum tilvikum. Bak-
flæðissjúkdómur til vélinda getur komið fram á öllum
aldri og ástæður sjúkdómsins geta verið margvísleg-
ar, meðal annars út frá seinkaðri magatæmingu, van-
þroska hringvöðva á mótum maga og vélinda og/eða
vegna kæfisvefns. Astæða þess síðastnefnda er meðal
annars sú að við kæfisvefn hækkar mjög neikvæður
þrýstingur í loftvegum og fleiðruholi sem getur or-
sakað breytingu á afstöðu hringvöðvans á mótum
maga og vélindaops. Einnig geta yfirþanin lungu auk-
ið á þrýsting í kviðarholi og valdið bakflæði. Bakflæð-
ið getur síðan haft áhrif á lungnastarfsemi, meðal
annars með því að stuðla að berkjusamdrætti, auk-
inni slímframleiðslu í öndunarvegi og lækkaðri súr-
efnismettun í blóði hjá þessum einstaklingum og get-
ur það valdið svefnröskun (12,13). Þetta vandamál
hefur lítið verið rannsakað hjá íslenskum börnum.
Markmið rannsóknarinnar var að leita að vefrænum
orsökum svefnraskana og meta alvarleika þeirra og
meðferðarmöguleika hjá börnum sem vísað var til
barnadeildar Sjúkrahúss Reykjavíkur vegna svefn-
truflana.
Efniviður og aðferðir
Börn á aldrinum 0-18 ára sem vísað var til barna-
deildar Sjúkrahúss Reykjavíkur (nú Landspítala
Fossvogi) vegna svefntruflana voru rannsökuð með
svefnrannsóknartækinu EMBLA (Flaga hf., Reykja-
vík) með samþykki foreldra. Skýrt var ítarlega út
fyrir foreldri/foreldrum sérhvers barns og fyrir
barninu sjálfu (ef aldur var til) öll aðferðarfræði sem
beitt er ásamt upplýsingagildi rannsóknarinnar. Ekki
voru notuð stöðluð eyðublöð við upplýsingasöfnun.
Niðurstöður eru birtar yfir 190 börn sem rannsökuð
voru vegna svefnröskunar. Helstu einkenni svefn-
röskunar og ábending fyrir svefnrannsókn, talið frá
algengari til fátíðari einkenna, voru eftirfarandi:
barnið vaknar oft (3-12 sinnum) á nóttu (85%), hrot-
ur (75%), ælur og/eða tíð uppköst (45%), næturhósti
(25%), skapgerðarbrestir og/eða breyting á skapgerð
(16%), dagþreyta (11%), námsröskun (6%), ofvirkni
(6%), athyglibrestur (6%), seinþroski (4%) og undir-
miga (3%). Flest barnanna höfðu fleiri en eitl ein-
kenni. Einnig voru nokkrir einstaklingar með vöðva-
rýrnunarsjúkdóma rannsakaðir. Niðurstöður rann-
sóknarinnar voru yfirfarnar og metnar af sérfræðingi
í öndunarfærasjúkdómum barna og bornar saman
við niðurstöður svefnrannsókna á börnum sem hafa
verið rannsökuð í nágrannalöndum okkar og í
Bandaríkjunum, þar sem meðalgildi/viðmiðunargildi
yfir svefnmunstur barna á mismunandi aldursskeiði
koma fram (7,10).
Börnin voru lögð inn í sérstakt svefnrannsóknar-
herbergi á barnadeild Sjúkrahúss Reykjavíkur yfir
nótt og var svefnmunstur þeirra skoðað með svefn-
rannsóknartækinu EMBLA, en tækið og allur til-
heyrandi búnaður og tölvukerfi tengt tækinu voru
gefin til barnadeildar sjúkrahússins í ársbyrjun 1999
af Thorvaldsensfélaginu. Tækið hefur 16 rásir sem
safna upplýsingum um svefnmunstur og öndunar-
hreyfingar barnsins en með tækinu má skoða börn á
öllum aldri, frá nýburum til fullorðinsára. Skráðar
voru upplýsingar um augnhreyfingar og heilalínurits-
bylgjur ásamt vöðvaspennu til greiningar svefnstiga
(svefnstig I-IV ásamt draumasvefni). Til að nema
öndunarhreyfingar voru notuð sérstök belti utan um
brjósthol og kviðarhol sem mæla öndunarhreyfingar
en upplýsingarnar voru skráðar inn í sérstakt tölvu-
forrit (Somnologica; Flaga. Reykjavík) til úrvinnslu.
Sérstakir nemar voru notaðir til að mæla loftflæði um
nef og munn. Útlimahreyfingar og vöðvaspenna í út-
limum var einnig mæld til að meta óróleika í svefni,
auk þess sem hjartalínurit var tekið og súrefnismett-
un mæld. Einnig voru notaðir sérstakir nemar sem
800 Læknablaðið 2001/87