Læknablaðið - 15.10.2001, Blaðsíða 79

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 137
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
Netfang:
johannhj@landspitali.is
Sjúkraskrá
Runólfur Pálsson, lyflæknir, hafði samband og
sendi síðan greinargott tölvubréf með nokkrum er-
indum. Fyrst segir hann: „ Mig langar að koma afstað
umrœðu um íslensk heiti fyrir skráningu klínískra
upplýsinga afýmsu tagi en þó einkum afhálfu lœkna.
Við höfum aðeins rœtt þetta áður á förnum vegi.
Orðið „journall", sem notað hefur verið yfir upplýs-
ingar sem lœknir skráir með kerfisbundnum hœtti við
innlögn, gengur alls ekki í okkar tungumáli. Enn
fremur hefur íslenska orðið „sjúkraskrá“ verið notað
yftr þetta, en gengur að sjálfsögðu ekki þar sem það
hugtak hefur mun víðtœkari merkingu, þ.e. öll sjúkra-
gögn viðkomandi sjúklings. “
Journal
Aður en lengra er haldið er rétt að vekja athygli á
nafnorðinu journal. sem birtist í íslensku læknaslangi
sem „sjúrnall11. Þetta orð finnst ekki í Iðorðasafni
lækna né í neinni af þeim ensk-amerísku læknisfræði-
orðabókum sem undirritaður notar venjulega við íð-
orðavinnu sína. I almennri franskri orðabók er orðið
þýtt sem dagblað, dagbók, enda merkir franska nafn-
orðið jour dagur. Það hefur einnig verið tekið upp í
dönsku og Dönsk-íslensk orðabók Freysteins Gunn-
arssonar birtir merkingarnar dagbók, tímarit. Hin
mikla alfræðilega orðabók Websters tilgreinir merk-
ingar orðsins journal, eins og það er notað í ensku.
Ekki er þar einu orði minnst á sjúkraskrá, heldur til-
greindar merkingarnar dagbók (manns) gerðabók
(lögaðila),fundabók (félags), leiðarbók (skips), dag-
blað og tímarit. Undirritaður minnist þess heldur
ekki frá sérnámsárum sínum í Bandaríkjunum að
orðið journal hafi verið notað sem heiti á sjúkraskrá.
Þegar það orð kom fyrir í daglegu tali lækna eða á
fundum var ávallt verið að vísa í fræðilegt tímarit.
Sjúkraskráin var nefnd medical eða clinical record.
Hvaðan er slanguryrðið sjúrnall komið inn í ís-
lenskt læknamál? Undirritaður hefur þá tilgátu að
upphaflega hafi orðið journal verið notað um dagbók
sem færð var vegna sjúklinga á sjúkrastofnun eða hjá
lækni, en síðan hafi merkingin færst yfir á allar þær
upplýsingar sem geymdar voru um hvern sjúkling,
sjúkraskrárnar. Rétt er að benda á að Runólfur virð-
ist nota heitið í enn þrengri merkingu, það er að segja
einungis um þann hluta sjúkraskrárupplýsinganna
sem safnað er af lækni við innlögn sjúklings. Sé þörf á
slíkri afmörkun er sjálfsagt að reyna að finna lipurt
íslenskt heiti.
Undirrituðum finnst þó ekkert því til fyrirstöðu að
heitið sjúkraskrá geti haft tvær skyldar merkingar: 1.
heildarsafn sjúkragagna ákveðins sjúklings hjá heil-
brigðisstofnun eða -starfsmanni; 2. þær sjúkdóms- og
heilbrigðisupplýsingar sem safnað er við innlögn eða
við komu á heilbrigðisstofnun.
Að taka sjúrnal!
Þessi samsetning „að taka sjúrnal'' hefur lengi verið
notuð um þá athöfn læknis að ræða við sjúkling um
veikindi hans og heilsufar, yfirheyra hann og skoða til
að geta safnað fyrrgreindum fyrstu upplýsingum í
sjúkraskrársafnið. Þarna þarf einnig að finna íslenskt
orðalag til að kasta megi slanguryrðinu „sjúrnall" út í
hafsauga.
Gaman væri nú að heyra frá læknum sem telja að
þessi fyrsti hluti sjúkraskrárinnar þarfnist heitis.
Dagáll
Ekki er hægt að skilja við þessa umræðu án þess að
nefna heitið dagáll. Samkvæmt Orðabók háskólans
kemur það fyrst fyrir í ritsafni Vilmundar Jónssonar,
Lækningar og saga: „Meira varðaði, sem sjá má af
dagálum (journölum) Borgarspítalans, að þar hafði
þegar um haustið verið borið við að nota karbólsýru
við sár, en auðsjáanlega fyrst í stað með hangandi
hendi, Undirrituðum finnst líklegra að Vilmundur
sé þarna að vísa í „journala“ í hinni upprunalegu
merkingu, dagbækur spítalans, en að hann sé að vísa
í sjúkraskrár einstakra sjúklinga. Dagáll kemur fyrir
á einum stað í Iðorðasafni lækna og virðist samheiti á
sjúkraskrá, clinical record. Undirrituðum finnst þetta
óheppilegt og leggur til að horfið sé aftur til upprun-
ans og að dagáll og fleirtalan dagálar vísi í dagsettar
færslur í sjúkraskrá sjúklings, hvort sem þær eru færð-
ar daglega eða sjaldnar.
Nóta
Runólfur hafði fleira fram að færa: „Á lyflœkninga-
deildum LSH höfum við notað orðið „nóta“ íýmsum
samsetningum eftir því hvað við á hverju sinni. Inn-
lagnarnóta kemur þannig fyrir journal. Aðrar nótur
eru m.a. dagnóta, aðgerðarnóta, útskriftarnóta og
göngudeildarnóta. “
Undirritaður tjáði Runólfi strax að hann væri ekki
sáttur við heitið „nóta“. Fyrir því voru þau rök helst
að hér væri um danska slettu að ræða, samanber
danska sagnorðið notere, að skrifa sér til minnis, og
nafnorðin notering, minnisgrein, og noterbog, minn-
isbók. Upphaflega er orðið þó komið úr miðalda-
latínu þar sem nota þýðir merki eða tákn, og vera má
að nótan sé komin þá leiðina inn í íslenskuna. Mörg
dæmi eru til í ritmálssafni Orðabókar háskólans um
notkun orðsins í gömlum textum, þau fyrstu frá
sextándu öld. Oftast er verið að vísa í tóntákn eða
söngmerki, en einnig í merki, athugasemd eða neðan-
málsgrein. Þetta dugir þó ekki til að sætta undirritað-
an við orðið „nóta“ í þeim samsetningum sem Run-
ólfur tilgreinir. Lausnir undirritaðs eru: sjúkraskrá,
dagáll, aðgerðarlýsing, útskriftarlýsing og göngu-
deildarfærsla.
Læknablaðið 2001/87 843