Læknablaðið - 15.03.2003, Side 27

FRÆÐIGREINAR / FJÖLÓMETTAÐAR FITUSÝRUR OG LÆKNINGAR
leika eða aflögunarhæfni rauðra blóðkorna og gæti
því bætt flutning súrefnis í kölkuðum æðum til vefja
(62). Verkunarmáti þessara fitusýra getur því verið
margslunginn og vísbendingar um gagnsemi þeirra í
kransæðasjúkdómum verða að teljast mjög sterkar.
Nýlega var meðferð eftir hjartadrep samþykkt sem
ábending fyrir sérlyfið Omacor™ í Bretlandi.
Hjartsláttartruflanir
Frumu- og dýratilraunir benda eindregið til að
ómega-3 fjölómettaðar fitusýrur geti komið að miklu
gagni við meðferð alvarlegra hjartsláttartruflana.
Þannig hafa rannsóknir á hjartavöðvafrumum úr rott-
um sýnt að ómega-3 fjölómettaðar fitusýrur minnka
ertanleika þeirra og virðist verkunarmátinn vera
gegnum hindrun á Na+-göngum í innanfrumuhimn-
um (sarcolemma). Þessi hömlun veldur minni kalsí-
umlosun innan frumunnar þannig að sterkara áreiti
þarf til að koma af stað hrifspennu (63). Einnig hefur
verið sýnt fram á að eikósanóíðar er myndast úr ara-
kídónsýru geta aukið ertanleika hjartavöðva og vald-
ið hraðatakttruflunum en EPA og afleiddir eikósanó-
íðar hamla slíkum misslætti (64). Þá hafa ýmsar dýra-
tilraunir leitt í ljós að ómega-3 fjölómettaðar fitu-
sýrur hindra lífshættulegar takttruflanir í sleglum (65-
67), en ekki liggja fyrir rannsóknir á áhrifum þeirra á
alvarlegar takttruflanir hjá mönnum. Hins vegar hef-
ur verið litið á áhrif ómega-3 fjölómettaðra fitusýra á
aukaslög frá sleglum hjá mönnum og eru niðurstöður
þeirra rannsókna misvísandi, sumar hafa sýnt góðan
árangur (68) en aðrar, meðal annars íslensk rann-
sókn, hafa ekki sýnt fram á fækkun slíkra aukaslaga
hjá sjúklingum eftir brátt hjartadrep (69). Þá hefur
komið í ljós minni hætta á skyndidauða meðal þeirra
sem neyta fiskmetis reglulega, og er sú áhætta í öfugu
hlutfalli við magn ómega-3 fjölómettaðra fitusýra í
frumuhimnum rauðra blóðkorna (20). Benda þessar
niðurstöður til þess að ómega-3 fjölómettaðar fitu-
sýrur komi að gagni við að fyrirbyggja lífshættulegar
takttruflanir í hjörtum mannanna (70). í ljósi þess að
ýmis lyf sem notuð hafa verið í meðferð alvarlegra
hjartsláttartruflana frá sleglum geta haft í för með sér
hættulegar hjartsláttartruflanir (pro-arrhythmic effect)
og þannig aukið dánartíðni, gætu ómega-3 fjölómett-
aðar fitusýrur komið til álita sem meðferðarúrræði.
Þetta þarf þó að rannsaka nánar.
Aðrir sjúkdómar í æðakerfi
Víðtæk áhrif ómega-3 fjölómettaðra fitusýra á blóð-
korn og æðar hafa leitt til athugana á gagnsemi þeirra
í ýmsum sjúkdómum í æðakerfi, til dæmis við endur-
tekin fósturlát í andfosfólípíðmótefnaheilkenni (anti-
phospholipid antibody syndrome) (71), við Raynaud
fyrirbæri (72), í meðgönguháþrýstingi og meðgöngu-
eitrun (73,74) og í æðasjúkdómum sem tengjast loka-
stigsnýrnabilun (75). Benda margar þessara rann-
sókna til að ómega-3 fjölómettaðar fitusýrur komi að
gagni en flestar þeirra eru smáar og þarf að staðfesta
niðurstöður þeirra með stærri rannsóknum.
Ómega-3 fjölómettaðar fitusýrur
og bólgusjúkdómar
Meðferð með ómega-3 fjölómettuðum fitusýrum get-
ur haft hagstæð áhrif á jafnvægi bólguhvetjandi og
bólguletjandi þátta og því ekki að undra að slík með-
ferð hefur verið rannsökuð í ýmsum bólgusjúkdóm-
um. Fjölmargar rannsóknir hafa verið gerðar á notk-
un ómega-3 fjölómettaðra fitusýra við meðferð bráðra
og langvinnra bólgusjúkdóma í tilraunadýrum. Þær
hafa skilað mismunandi árangri og ekki er rúm til að
tíunda þær hér. Almennt virðist þó sem ómega-3 fjöl-
ómettaðar fitusýrur hafi bælandi áhrif á marga til-
búna bólgusjúkdóma í tilraunadýrum en hafa verður
í huga að samsvarandi sjúkdómar í mönnum hafa
ekki endilega sambærilega meingerð. A hinn bóginn
liggja nú fyrir nokkuð margar klínískar rannsóknir á
notkun ómega-3 fjölómettaðra fitusýra við meðferð
bráðra eða langvinnra bólgusjúkdóma í mönnum.
Helstu rannsóknirnar hafa farið fram á iktsýki og
IgA nýrnameini þar sem ávinningur virðist allnokkur
en einnig hafa farið fram smærri rannsóknir á notkun
ómega-3 fjölómettaðra fitusýra við sármyndandi rist-
ilbólgu og asma og langvinnum teppusjúkdómi í
lungum. Verður stuttlega greint frá þeim hér á eftir
en um meðferð IgA nýrnameins með ómega-3 fjöló-
mettuðum fitusýrum er fjallað í tengslum við aðra
nýrnasjúkdóma.
Iktsýki
Iktsýki er sá bólgusjúkdómur þar sem meðferð með
ómega-3 fjölómettuðum fitusýrum hefur verið mest
rannsökuð. Faraldsfræðilegar rannsóknir benda til
að fiskneysla sé til bóta (76) en einnig hafa verið fram-
kvæmdar margar vel hannaðar tvíblindar, lyfleysu-
stýrðar samanburðarrannsóknir og sýna þær flestar
að ómega-3 fjölómettaðar fitusýrur minnka fjölda
bólginna og aumra liða og draga úr morgunstirðleika
og alhliða virkniskori sjúkdómsins (77-82). Þessi
áhrif voru samfara minnkaðri blóðþéttni interleukín-
1 og leukótríen B4 (77,78,81). Þá hafa sumar þessara
rannsókna leitt í ljós minni þörf fyrir bólgueyðandi
gigtarlyf (nonsteroidal anti-inflammatory drugs,
NSAID) ef ómega-3 fjölómettaðar fitusýrur hafa
verið gefnar samhliða (80,83,84). Þessar rannsóknir
hafa staðið frá þremur upp í 12 mánuði og hafa
skammtastærðir ómega-3 fjölómettaðra fitusýra ver-
ið mismunandi en yfirleitt á bilinu 2,6 g á dag, upp í
130 mg/kg (9,1 g fyrir 70 kg einstakling) á dag. í einni
rannsókn var gefið 1,3 g af ómega-3 fjölómettuðum
fitusýrum daglega í einum meðferðararmi en sá
skammtur bar ekki árangur (79). Svo virðist því sem
þurfi að gefa í það minnsta 2,6 g af ómega-3 fjöló-
mettuðum fitusýrum á dag og ein rannsókn benti til
Læknablaðið 2003/89 203