Læknablaðið - 15.03.2003, Blaðsíða 69

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SJÓNMÆLINGAR
gröfinni við lestur útúrsnúninga sjóntækjafræðinga á
tölum hans: „ ... Augnlæknar á fslandi hafa eignað
sér árangur íslenska heilbrigðiskerfisins í heild sinni,
á fækkun augnsjúkdóma sbr. gláku.“ (5) Gefa grein-
arhöfundar í skyn að svo sé ekki. Síðan halda þeir
áfram; „ ... nauðsynlegt er að benda á að fjöldi gláku-
tilfella á forstigum hefur fundist við hópskoðanir hjá
Hjartavernd." (5) Miðað við tölur Guðmundar frá
1987 hafði á þeim tíma 14,8% sjúklinga Augndeildar
verið vísað þangað frá Hjartavernd. Augndeildin
hafði þá og hefur reyndar enn aðeins hluta gláku-
sjúklinga, líklega 2/5 af heildinni. Fjöldi glákusjúk-
linga sem vísað var frá Hjartavernd hefur því líklega
verið um 5-6% af heildarfjölda á þessum tíma. Með
mikilli virðingu fyrir Hjartavernd þá voru þessi 5-6%
samstarfi Guðmundar Björnssonar við Hjartavernd
að þakka, hin 94% höfðu hann og aðrir augnlæknar
uppgötvað við augnskoðanir landsmanna, þar með
talið á augnlækningaferðum en þær ferðir setja
aðgerðir sjóntækjafræðinga í uppnám og geta skaðað
verulega.
A þessu síðasta atriði er vert að vekja alveg sér-
staka athygli. Kjartan Kristjánsson sjóntækjafræð-
ingur segir í viðtali í Fréttablaðinu: „Það er ómaklegt
af augnlæknum að þakka sjálfum sér góðan árangur
af greiningu gláku á byrjunarstigi. Hjartavernd á þar
stóran þátt“ (9). Málflutningur sjóntækjafræðinga er
allur í þessum dúr. Hinar og þessar rangfærslur, hitt
og þetta er gefið í skyn. Það sanna er, að samstarf
Guðmundar Björnssonar og Hjartaverndar leiddi til
þess að um 5-6% glákusjúklinga hérlendis árið 1987
höfðu uppgötvast við skimunarrannsóknir Hjarta-
verndar. Þetta eru mikilvægar tölulegar upplýsingar.
Ekki er hægt að nýta þær til að gera lítið úr forvarn-
arstarfi augnlækninga, þvert á móti. The Reykjavík
Eye Study, sem prófessor Friðbert Jónasson er í for-
svari fyrir, staðfestir sýn Guðmundar Björnssonar. í
Reykjavíkurrannsókninni reyndust aðeins 5-10%
þeirra sem höfðu gláku vera með ógreindan sjúkdóm
(10).
í sambærilegri skimunarrannsókn frá Mið-Noregi
sem Ringvald gerði um 1990 reyndist hlutfall ógreindra
glákusjúklinga vera 50-60% (11) og í annarri sam-
bærilegri rannsókn sem gerð var í Nottingham í Bret-
landi reyndist hlutfall ógreindrar gláku einnig vera
50-60% (12).
Við íslendingar búum við gott og skilvirkt læknis-
fræðilegt fýrirkomulag þar sem skilið er milli læknis-
fræði og viðskipta. Læknisfræðileg rök Guðmundar
Björnssonar og samnefndarmanna hans frá 1984-
1985 um að sjónfræðin sé læknisfræðilegs eðlis eru
enn í góðu gildi. Þau er það veigamikil og árangur
fyrirbyggjandi augnlækninga það mikill að þáverandi
landlæknir Ólafur Ólafsson og þáverandi heilbrigðis-
ráðherra Ingibjörg Pálmadóttir féllust á þau ísíðustu
sóknarlotu sjóntækjafræðinga á árunum 1998-1999.
Viðskiptaleg rök
Viðskiptaleg rök eru ekki síður mikilvæg, einkum
þau sem snúa að því að skilja að hagsmuni í viðskipt-
um. Augnlæknar áttu áður og ráku gleraugnaverslan-
ir. Hófst það sem þjónusta fyrir daga sjóntækjafræð-
inga. Síðasta gleraugnaverslunin í eigu augnlæknis,
Helga Skúlasonar á Akureyri, var seld um 1975. Á
þeim tíma var því haldið fram að það samrýmdist
ekki góðum viðskiptaháttum að ávísa viðskiptum á
sjálfan sig. Sömu rök, sem eru góð og gild, voru einn-
ig notuð þegar lyfsala var tekin úr höndum lækna,
jafnvel í héruðum þar sem rekstur sjálfstæðra lyfja-
verslana var óhagkvæmur. Þá þótti ekki tilhlýðilegt
að augnlæknar ávísuðu viðskiptum á sjálfa sig, en nú
þykir tilhlýðilegt að sjóntækjafræðingar sitji beggja
vegna borðs, mæli fyrir og ráðleggi gleraugu og vísi
viðskiptum á sjálfa sig. Þess ber sérstaklega að geta í
þessu samhengi, að þó fólk telji sig þurfa gleraugu, þá
er iðulega ekki svo. Sjóntækjafræðingar hafa hvorki
þekkingu til að meta hvort svo sé, né hafa þeir hag af
því. Mælir það einnig mjög gegn sjónlagsmælingum
þeirra og gleraugnaávísunum.
Er afstaða augnlækna réttlát?
Eins og fram hefur komið eru það stjórnvöld, ekki
augnlæknar, sem ákveðið hafa núverandi fyrirkomu-
lag. Augnlæknar hafa komið að málum vegna sér-
þekkingar sinnar, þegar þeir hafa verið spurðir ráða
eða í nauðvörn eins og nú, og ætíð reynt af bestu getu
að útiloka eigin hagsmuni. Auðvitað blandast þetta
hagsmunum, augnlæknar hafa framfæri sitt af augn-
lækningum. En það er ekki óvissa um eigin afkomu
sem ræður afstöðu undirritaðs. Ég hef oft íhugað
þetta mál, út frá sjúklingum mínum, vandamálum
þeirra og úrlausnum þeirra vandamála og niðurstað-
an hefur alltaf verið sú sama. Þó segja megi að órétt-
látt sé að menn fái ekki erlend réttindi viðurkennd
hérlendis, þá hefur fyrirkomulag í sjónmælingum
hérlendis verið öllum kunnugt. Það hafa allir sem far-
ið hafa í nám í sjóntækjafræði vitað um það fyrir-
komulag sem hér er við lýði. Það er ekki eins og það
komi neinum á óvart.
Hvað ef sjóntækjafræðingar fá réttindi sín
viðurkennd?
Við það myndi margt breytast. Skilvirkni augnlækn-
inga má undir engum kringumstæðum minnka en til
þess að afstýra því verður að gera augnlæknum kleift
að keppa við sjóntækjafræðinga á þeirra eigin for-
sendum, samkeppnis- og viðskiptaforsendum. Það
verður að rýmka reglur um auglýsingar á starfsemi
augnlækna. Hefð er fyrir því að augnlæknar reki hér
gleraugnaverslanir. Þeim rekstri var hætt, meðal ann-
ars á viðskiptalegum forsendum. Nú þegar virðist
Læknablaðið 2003/89 245