Læknablaðið - 15.03.2003, Blaðsíða 93

UMRÆÐA & FRÉTTIR / FARALDSFRÆÐI 26
Faraldsfræði í dag
Areiðanleiki rannsóknarniðurstaðna
Síðasta pistli var varið í umræðu um gæði rann-
sóknarniðurstaðna, fyrst og fremst er varðar rétt-
mæti þeirra. Hinn meginflötur málsins er áreiðan-
leiki (reliability) niðurstaðnanna, það er hve sam-
bærilegar niðurstöður fengjust ef tiltekin rannsókn
væri endurtekin í sama þýði. Áreiðanleiki niður-
staðna veltur fyrst og fremst á því hve stöðluð að-
ferðafræði var notuð við framkvæmd rannsóknarinn-
ar, aðallega við söfnun og úrvinnslu gagna, og hve vel
henni var lýst. Þannig tekur áreiðanleiki niðurstaðna
fyrst og fremst til grunngagnanna sem niðurstöðurn-
ar byggjast á.
Ef endurtekin mæling eða skráning ákveðins
fyrirbæris leiðir af sér sömu upplýsingar er sagt að
um áreiðanleg gögn sé að ræða. Ef þrír læknanemar
nota sömu áhöld til að mæla blóðþrýsting sama ein-
staklings og hver um sig fær mismunandi gildi er um
óáreiðanlega mælingu að ræða. Fyrir því geta verið
margar orsakir, svo sem raunverulegar breytingar á
blóðþrýstingi, mismunandi verklag við mælinguna
eða misgóð heyrn nemanna. Jafnvel ef allir þrír
hefðu komist að sömu niðurstöðu, það er ef mæling-
in hefði verið áreiðanleg, er ekki víst að hún hefði
verið réttmæt eða sönn. Ef notaður er belgur af
rangri stærð eða ef blóðþrýstingsmælirinn er illa
stilltur má fá nákvæmlega sömu gildi við endurtekn-
ar mælingar, þau eru þannig áreiðanleg en röng.
Þannig er góður áreiðanleiki alls ekki trygging fyrir
réttmæti. Hins vegar, ef um óáreiðanleg gögn er að
ræða, geta þau varla verið réttmæt þar sem fyrir
hveija skilgreinda breytu eða gildi sem á að mæla
eða skrá getur aðeins verið til eitt réttmætt eða satt
gildi.
Óáreiðanleiki gagna sem unnin eru upp úr skráð-
um heimildum getur átt sér margar uppsprettur. Ef
margir aðilar koma að skráningunni er ekki víst að
þeir skrái allir á sama hátt. Ef sömu atriði eru skráð á
fleiri en einn stað eða ef gögn eru afrituð, til dæmis
milli skjala eða gagnagrunna, er möguleiki á mis-
ræmi. Jafnframt geta skráningarvenjur verið breyti-
legar milli staða eða breyst með tímanum. Þannig
geta gögn sem virðast standa fyrir sömu upplýsing-
arnar verið algerlega ósambærileg og óáreiðanleg.
Tökum sem dæmi rannsókn sem byggir á útskriftar-
greiningum (ICD greiningum) sjúklinga á lyflæknis-
deildum nokkurra sjúkrahúsa. Á hverri deild eða
sjúkrahúsi geta verið til staðar mismunandi reglur
um hvaða ICD greiningar helst skuli nota fyrir til-
tekið ástand. Breytingasaga þessara reglna getur ver-
ið mismunandi milli staða. Af þessum sökum er
nauðsynlegt að kanna verklag við val greininga á
hverjum stað á því tímabili sem rannsóknin nær yfir
til að tryggja eftir því sem kostur er að um sambæri-
leg gögn sé að ræða. Björninn er þó ekki unninn því
innan hverrar deildar og fyrir hvern einstakling geta
gögnin verið breytileg eftir því hvar er borið niður.
Utskriftargreiningar eru skráðar á mörgum stöðum,
svo sem á forsíðu sjúkraskrár, inni í sjúkraskrá, í
læknabréf, í sjúklingabókhald og í ýmis úrvinnslu-
kerfi. Fjölmargar ástæður geta verið fyrir því að þess-
um gagnauppsprettum ber ekki saman, það er að
upplýsingar um greiningarnar eru ekki áreiðanlegar.
Auðvitað eru almennt mestar líkur á að gögnin séu
áreiðanleg sem næst frumskráningunni, þar sem
minnst hefur verið átt við þau og því yfirleitt best að
safna þeim þaðan. Rétt er að árétta að hér er einung-
is vísað til þess hvort sama greiningin er skráð eins á
mismunandi stöðum, það er hvort skráning hennar er
áreiðanleg. Hvort greiningin er rétt(mæt) er allt ann-
að mál og mun erfiðara að átta sig á því út frá skráð-
um gögnum.
Rætt hefur verið um réttmæti og áreiðanleika
gagna sem undirstöðu rannsóknarniðurstaðna. Gæði
gagna eru einnig iðulega metin út frá þremur öðrum
sjónarhornum. í fyrsta lagi er heildstæði eða tæming
(completeness) gagna. Með því er átt við að fyrir
hvern einstakling eða stak í rannsókn sé til fullkomið
safn mælinga eða upplýsinga miðað við rannsóknar-
áætlun. I öðru lagi er nákvæmni (precision) gagna, til
dæmis að notaður sé viðeigandi fjöldi aukastafa í
mælingu eða að skráður sé fjórði stafur ICD kóða
þegar það á við. í þriðja lagi er tímanleiki (timeli-
ness), það er að nauðsynleg gögn séu til reiðu í raun-
tíma eða innan tiltekinna tímamarka. Þetta á sérstak-
lega við þegar um samfellda, eða að minnsta kosti
nokkuð reglulega gagnasöfnun og úrvinnslu, er að
ræða, svo sem í skrám um nýgengi sjúkdóma, til
dæmis smitsjúkdóma, eða í sjúklingabókhaldi sjúkra-
stofnana.
María
Heimisdóttir
mariahei@landspitali.is
Læknablaðið 2003/89 269