Læknablaðið - 15.03.2003, Síða 87

UMRÆÐA & FRÉTTIR / MÁLFAR OG PÓLITÍK
Um merkingu orða
„Litlu verður Vöggur feginn“ var sagt á sinni tíð.
Þakka skyldi maður, þegar pólitísk ummæli fá að
minnsta kosti inni í íðorðapistli Læknablaðsins. Ólaf-
ur Öm Amarsson, fyrrum yfirlæknir, gerir athuga-
semdir við notkun undirritaðs á orðunum einka-
rekstur og einkavæðing í síðasta tölublaði Lækna-
blaðsins. í blaðinu segir: „Ólafur Öm Arnarson,
fyrrverandi yfirlæknir á LSH, sendi tölvupóst og bað
urn umfjöllun um orðið einkavæðing. Hann sagðist
telja að þetta orð væri „misnotað“ í umræðu um heil-
brigðismál og vísaði þar sérstaklega til stjórnmála-
manna. Tilefnið í þetta sinn var þó útvarpsfréttavið-
tal við formann LÍ. Umlþað segir Ólafur: Þar kom
fram sú skilgreining að \inkavœðing í heilbrigðis-
þjónustu þýddi að sjúklingar misstu réttindi sín í
tryggingakerfinu og yrðu að borga lœknum fullt verð
fyrir þeirra þjónustu. Ólafur heldur áfram og kveður
fast að orði: Þetta er alröng notkun á þessu orði og er
skaðleg að mínu mati. “
Eg veit að við Ólafur Öm höfum verið um margt
sammála í þessum efnum í gegnum tíðina. Eg vil því
síst af öllum gera honum upp skoðanir og því síður
verja ummæli mín á grundvelli meints misskilnings,
eins og alsiða er nú um stundir. Við höfum báðir ver-
ið talsmenn einkareksturs innan heilbrigðisþjónust-
unnar og bent á kosti þess að læknar hefðu viðunandi
olnbogarými við lækningar.
Eg get alveg tekið undir það með Ólafi Emi að
stjórnmálamenn hafa oft notað orðið einkarekstur í
tengslum við heilbrigðisþjónustu með viljandi óná-
kvæmni. Hafa tengt það því, þegar skjólstæðingar
velferðarkerfisins missa tryggingarétt sinn og em
komnir á einhvers konar vergang milli heilbrigðis-
starfsmanna, sem falbjóða þjónustu sína á markaði.
Ég gæti trúað að ummæli mín hafi tengst einhverri
slíkri uppákomu og einkavæðing verið nefnd í því
samhengi. Mér þykir hins vegar ólíklegt að orð mín
hafi fallið á þann veg, að tryggingarétturinn félli skil-
yrðislaust niður með einkavæðingu í heilbrigðiskerf-
inu. Það gerir hann að sjálfsögðu ekki nema með bein-
um ráðstöfunum til þess, svo sem með lagafyrirmæl-
um. Við það er hverfandi stuðningur eins og síðar
verður vikið að. Það, sem mestu skiptir, er að stuðla að
markvissri umræðu að þessu leyti, menn komi sér
saman um einfaldar og auðskildar skilgreiningar hug-
taka, þannig að orkan fari ekki sífellt í gagnslaus átök
um tautologiu, sem engu skilar. Við verðum að hjálpa
stjórnmálamönnum upp úr fari glundroðans í umræð-
unni og inn á hagnýtt spor. Það gerum við meðal ann-
ars með því að koma okkur saman um skilgreiningar
hugtaka og standa fast við þær, þrátt fyrir hugsanlegan
skoðanaágreining að öðru leyti.
Hugleiðingar Jóhanns Heiðars Jóhannssonar um
merkingu þessara orða með tilliti til orðabókarskil-
greininga eru bæði gagnlegar og skemmtilegar og
færa okkur nær viðfangsefninu. Þær ljúka því hins
vegar ekki; þar verður að koma til samálit eða með
öðrum orðum sátt. Það er mín skoðun, að aðferðir
okkar til að veita heilbrigðisþjónustu séu í megin-
dráttum þrenns konar. Grunneiningarnar eru sjúk-
lingurinn sem þarfnast þjónustu, ríkið sem bæði kaup-
ir og veitir þjónustu, heilbrigðisstarfsmenn sem veita
þjónustu og fyrirtæki sem kaupa og veita þjónustu.
Köllum þetta kerfi X, Y og Z til einföldunar.
Kerfi X: Þegnarnir eiga rétt á heilbrigðisþjónustu
frá ríkinu. Til þess að veita hana hefur ríkið heilbrigð-
isstarfsmenn í þjónustu sinni á heilsugæslustöðvum
eða heilbrigðisstofnunum og sjúkrahúsum. Starfs-
menn þessir eru yfirleitt launþegar, sem hafa faglega
en enga rekstrarlega ábyrgð.
Kerfi Y: Þegnarnir eiga rétt á þjónustu frá ríkinu.
Til þess að veita þá þjónustu kaupir ríkið hana af heil-
brigðisstarfsmönnum eða fyrirtækjum sem bera bæði
faglega og rekstrarlega ábyrgð á starfsemi sinni.
Kerfi Z: Þegnarnir eiga ekki rétt á þjónustu frá rík-
inu. Þeir geta keypt sér heilbrigðisþjónustu hjá heil-
brigðisstarfsmönnum eða fyrirtækjum þeirra fyrir eig-
ið fé eða annarra svo sem tryggingafélaga. Jafnvel má
hugsa sér að þeir kaupi heilbrigðisþjónustu af ríkinu.
Við þekkjum þetta alltof vel til þess að það vefjist
fyrir okkur. En það vill nú samt gera það fýrir al-
menningi að minnsta kosti og menn nýta sér það,
þegar svo ber undir. Fyrir mér er kerfi X ríkisrekstur,
kerfi Y býður upp á einkareknar lausnir fyrir ríkið,
en kerfi Z er einkavætt heilbrigðiskerfi til beggja
enda. Er þá átt við, að heilbrigðisþjónusta sé fjár-
mögnuð og veitt án atbeina eða íhlutunar ríkissjóðs.
Þetta getur verið að takmörkuðu eða öllu leyti. Hér á
landi er einkavætt kerfi í mjög takmörkuðum mæli
svo sem vegna fegrunaraðgerða. Hugmyndir um að
einkavæða almenna sjúkraþjónustu hafa átt litlu fylgi
að fagna, þó vafalítið sé ákveðinn en takmarkaður
markaður fyrir slíka þjónustu. Koma þar meðal ann-
ars til álita hver áhrif slíkar ráðstafanir myndu hafa á
jafnaðarsjónarmið við veitingu þjónustu, sem býr við
takmörkuð úrræði. Engum hefur þó dottið í hug, að
einstaklingarnir myndu tapa áunnum, skilgreindum
tryggingarétti sínum við kaup á einkavæddri heil-
brigðisþjónustu.
Það má vel vera að minn skilningur á notkun þess-
ara orða sé óheppilegur og önnur orð betur til þess
fallin að koma merkingunni til skila. Ég mun taka vel
öllum ábendingum um slíkt og sérstaklega, ef ég tel,
að þau orð séu líkleg til að skjóta rótum í hugsun og
tjáningu. Ég vil hvetja til frekari umræðu um þessi
málefni. Það auðveldar og einfaldar eftirleikinn. Um
leið vil ég þakka Ólafi Erni fyrir að hefja umræðuna í
Læknablaðinu.
Sigurbjörn
Sveinsson
Læknablaðið 2003/89 263