Læknablaðið - 15.03.2003, Blaðsíða 67

UMR/EÐA & FRÉTTIR / SJÓNMÆLINGAR
Læknisfræðilegs eðlis
I lögum um sjóntækjafræðinga er kveðið svo á „að
sjónfræðin sé læknisfræðilegs eðlis“ (3). Var það
samdóma niðurstaða þeirra nefndarmanna sem
sömdu frumvarp um sjóntækjafræðinga á árunum
1984-1985. Auðvitað er það svo í læknisfræði sem á
öðrum sviðum að taka þarf tillit til óska viðskipta-
vina. Parna gætti vissulega forræðishyggju, en að
baki lágu sterkar læknisfræðilegar forsendur. Tölu-
legur árangur af þessu fyrirkomulagi, til dæmis í
glákuvörnum, er verulegur og kem ég að því síðar.
Almenningur hefur kunnað þessu fyrirkomulagi vel,
enda er það á allan hátt í hans þágu. Kröfur um
breytingar eru ekki nema að afar litlu leyti frá al-
menningi eða forsvarsmönnum almennings komnar.
Augnmælingamenn (optometristar) og sjón-
tækjafræðingar hafa sem heilbrigðisstétt víða réttindi
til að stunda þá læknisfræðilegu aðgerð sem sjón-
/sjónlagsmæling er. Sjóntækjafræðingar hérlendis líta
bæði á sig sem heilbrigðisstétt, til að fá aðgang að
læknisfræðilegri aðgerð eins og sjónlagsmælingum,
og berjast fyrir því að fá sjónskoðun og sjónlagsmæl-
ingu viðurkennda sem „ekki læknisfræðilega að-
gerð“ (4). Það síðara er ekki síst til komið vegna við-
skiptasjónarmiða.
Rök Guðmundar Björnssonar
Hér er við hæfi að vísa til bókar Guðmundar Björns-
sonar prófessors, Brugðið upp augum, saga augn-
lœkninga frá öndverðu til 1987 sem gefin var út að
honum látnum árið 2001. Guðmundur segir til dæmis
um lög um sjóntækjafræðinga: „... þar sem gler-
augnafræðingar hafa enga læknisfræðilega menntun
til að greina alvarlega einkennalausa sjúkdóma, sem
valdið geta varanlegri sjónskerðingu eða blindu séu
þeir ekki greindir í tæka tíð. Það er samdóma álit
nefndarmanna að sjónfræðin sé læknisfræðilegs eðl-
is, þannig að öðrum en læknum geti ekki verið falið
að prófa sjón manna eða taka ákvörðum um styrk-
leika sjóngleija“ (3).
Rök nefndarinnar eru enn góð og gild. Tíðni gláku-
blindu hérlendis er með því minnsta sem þekkist.
Enginn þekkti glákuna betur en Guðmundur því hann
skrifaði doktorsritgerð sína um gláku á íslandi (5).
Frekari læknisfræðileg rök
Rök um fátíðni blindu vegna sykursýki eru allgóð.
Hérlendis er einnig af öðrum ástæðum, sumum ekki
fullskýrðum, minna um vandamál tengdum langvar-
andi sykursýki en annars staðar. Dregur það úr en
hrekur ekki rök um fátíðni blindu vegna sykursýki.
Fleira má telja, en þau rök geta vart orðið tölfræði-
lega marktæk í okkar litla landi. Fróðlegt gæti reynst
að athuga það engu að síður.
Fjölmörg heilaæxli greinast árlega hérlendis. Sum
þeirra þrýsta á sjóntaugar og valda sértæku sjónsviðs-
tapi. Fólk með slíkt sjónsviðstap telur sig oftar en
ekki þurfa betri gleraugu. Sama má segja um fjölda
annarra sjúkdóma, þar með talda gláku. Sjónskerpa
er yfirleitt góð og sjóntækjafræðingur mælir út fyrir
nýjum og betri gleraugum. Fólk sér ekki betur, gler
eru lagfærð, ný gler pöntuð. Oft er fólki ekki vísað til
augnlæknis fyrr en í óefni er komið og varanlegur
skaði mikill. Allar líkur eru á því, eins og afstaða
sjóntækjafræðinga er, að mikill dráttur verði í tilvik-
um sem þessum hérlendis. íslenskir augnlæknar hafa
allir séð slík tilvik í námi sínu erlendis, oft sorgleg, þar
sem fólk kemur með fullan poka af gleraugum sem
það vill láta mæla upp og fara yfir. Orsök vandans er
önnur og verri. Hafa ber í huga að oft er um tilvik að
ræða sem erfitt er að greina og jafnvel augnlækni
getur sést yfir við fyrstu komu. Það má um það deila
hvort allir eigi að fara til augnlæknis til sjónmælingar
á forsendum sem þessum því vissulega er meirihluti
fólks heilbrigður.
Einnig má um það deila hvort höfundi sé samboð-
ið að færa ótölfræðilega staðfest rök til sönnunar máli
sínu. í mínum huga er það yfir allan vafa hafið að
þrátt fyrir vissa galla þá hefur „íslenska módelið“
mikla yfirburði yfir það sem annars staðar gerist.
Fjölmargir þeirra sem til augnlækna koma telja sig
þurfa gleraugu, þótt ástæðan sé önnur og þar með
úrlausnin, til dæmis þurrkur í augum, vöðvabólgur og
margt fleira. Að lokum ber þess að geta að þeir sem
koma vegna gleraugna þurfa iðulega úrlausn á öðr-
um vanda einnig.
Tölulegar niðurstöður, hlutur Hjartaverndar
Skipulögð leit að háþrýstingi í augum hófst á rann-
sóknarstöð Hjartaverndar árið 1967 (6). í bók Guð-
mundar Björnssonar segir: „Alls fundust 44 karlar af
2.134 manna hópi, eða um 2% af heildinni. Af þeim
úrskurðaði augnlæknir að 24 væru með hægfara
gláku og voru 7 þeirra komnir með sjúkdóminn á all-
hátt stig. Þess skal getið að þeir höfðu engin einkenni
frá augum.“ Og áfram: „Árið 1987 var gerð könnun á
augnhag glákusjúklinga deOdarinnar (Göngudeild
Augndeildar - aths. höf.). Þá voru í meðferð 809 ein-
staklingar á deildinni... Þar af höfðu 120, eða 14,8%
af heildinni, verið sendir þangað af Rannsóknarstöð
Hjartaverndar."
Guðmundur heldur áfram: „ ... um miðja20. öld-
ina voru blindir af völdum gláku yfir 50% af öllum
blindum (260 talsins 1950 (7)), ... í árslok 1979 var
glákan komin í annað sæti tæplega 19% ... Meðal
1.572 sjúklinga á Sjónstöð Islands árið 1992 voru sjón-
skertir af völdum gláku 7,3%.“ (8) Samkvæmt upp-
lýsingum Guðmundar Viggóssonar yfirlæknis á Sjón-
stöð íslands var þessi tala komin í 4,2% árið 2002.
Guðmundur Bjömsson var brautryðjandi í fyrir-
byggjandi læknisfræði. Hann myndi snúa sér við í
Læknablaðið 2003/89 243