Læknablaðið - 15.03.2003, Blaðsíða 89

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 153
fræðiorðabók Stedmans birtir langa útskýringu á
hugtakinu. Þar kemur meðal annars fram að þær að-
gerðir sem einkenna surveillance eru hagnýtar, sam-
ræmdar og hraðvirkar, fremur en nákvæmar og al-
tækar. Eftir nokkra umræðu kom okkur Asgeiri
saman um að hlíta forsjá ensk-íslensku orðabókar-
innar og leggja til heitið eftirlit um surveillance.
Exposure
Laufey Tryggvadóttir, faraldsfræðingur hjá Krabba-
meinsfélaginu, hringdi og vildi fá umræðu um orðið
exposure. Iðorðasafn lækna gefur upp nokkra þýð-
ingarmöguleika: 1. afhjúpun, opnun. 2. berskjöldun. 3.
geislaskammtur. Ekkert af þessu nær þó tO þess sem
Laufey hefur í huga. Fram kom að hún vildi nota
hugtakið exposure á ákveðinn hátt í faraldsfræðilegum
texta, til að tengja saman ytri áhrifaþætti sjúkdóma eða
sjúkdómsbreytinga og þær afleiðingar sem vænta má af
verkun þeirra. Hún tilgreindi íslenska texta þar sem
nota mætti orðin áreiti eða áhrif til að koma þessu til
skila. Eftir ítarlega umhugsun getur undirritaður þó
ekki fallist á að þessi orð tákni nákvæmlega það sem
exposure er ætlað að gefa til kynna.
Tvisvar áður hefur verið óskað eftir umfjöllun um
exposure í þessum pistlum. Beiðni um tillögur að
íslensku heiti var því lögð fram í 135. pisth (Lbl 2001;
87: 667) og aftur í 141. pistli (Lbl 2002; 88: 163) en
viðbrögð lesenda hafa ekki borist. Endurtaka má að
latneska sögnin exponere hefur margar skráðar
merkingar: bera út, setja út, setja fram, setja upp á
strönd, skilja eftir óvarinn, yfirgefa, gefa út, sýna,
leggja til, útskýra. I síðari pistlinum var bent á að
suma texta mætti þýða þannig að notuð væri íslenska
samsetningin að verða fyrir einhverju í viðeigandi
myndum í stað nafnorðsins. Vel þekkt er að hin mikla
nafnorðanotkun, sem fyrir kemur í ensku, á ekki fulla
samsvörun í íslenskunni. Gaman gæti verið að láta
reyna á þessa hugmynd með því að fá texta til þýð-
ingar þar sem fyrir kæmi heitið exposure. í þriðja og
síðasta sinn er skorað á lesendur að leggja málinu lið.
Endurlífgun
Hjalti Már Björnsson, umsjónarlæknir neyðarbílsins,
sendi tölvupóst með beiðni um skoðun á heitinu
resuscitation. Taldi hann að notkun þess væri tekin
að færast yfir á það að koma sjúklingi í stöðugt
ástand, fyrir utan það að ná yfir tilraunir til lífgunar.
Orðabók Websters greinir frá því að orðið sé
latneskt að uppruna og þrísamsett: re-sus-citare.
Forskeytið re- merkir til baka, aftur- eða endur-, sus-
merkir upp og sögnin citare merkir að hreyfa, vekja
eða örva. Bein orðhlutaþýðing leiðir til sagnarinnar
að enduruppvekja. Uppflettingar í nokkrum læknis-
fræðiorðabókum gáfu ekki til kynna að heitið resus-
citation væri notað um annað en endurlífgun: „Re-
vivalfrom potential or apparent death. “ Undirritaður
lagðist því eindregið gegn því að merkingin væri
„teygð“ á þann hátt sem Hjalti tilgreindi.
Stabilize
Hjalti sagði að enska sögnin stabilize væri notuð um
það að koma sjúklingi í stöðugt ástand og spurði
hvort til væri samsvarandi íslenskt læknisfræðiheiti.
Iðorðasafn lækna birtir eingöngu nafnorðið stabi-
lizer, varðveisluefni. Sagnorðið finnst hins vegar í
Ensk-íslenskri orðabók Arnar og Örlygs: gera stöð-
ugan; festa; stilla; stöðva af; koma í jafnvœgi; verða
stöðugur. f læknisfræðiorðabók Dorlands er heitið
stabilization útskýrt þannig: myndun stöðugs ástands.
Meðan ekki kemur fram ótvíræð snilldarhugmynd er
lagt til að þetta nefnist að koma sjúklingi í jafnvægi.
Facilitator
Martha Hjálmarsdóttir, meinatæknir, lagði fram
skemmtilegt verkefni. Hún hafði tekið þátt í hóp-
starfi þar sem einum þátttakenda var falið það sér-
staka hlutverk að auðvelda og tryggja samskipti innan
hópsins og að greiða hópnum leið að niðurstöðu.
Hugtakið er vel þekkt í nútíma stjórnunarfræðum þó
ekki sé það alls staðar skilgreint á sama hátt. Facili-
tator er hvorki ætlað að vera yfirmaður hópsins né
sérfræðingur í því máli sem til umræðu er. Honum er
ætlað að vaka yfir umræðunni, gæta þess að öll
sjónarmið fái að njóta sín og að niðurstaða fáist.
Heitið er dregið af latneska lýsingarorðinu facilis
sem merkir auðveldur. Ekki tókst að finna íslenskt
heiti í orðabókum né hjá stjórnunarsérfræðingum. í
fyrsta hugarflugi okkar Mörthu komu fram ýmsar
villtar hugmyndir: auðveldari, framtogi, hagrœðir,
leiðgreiðir, liðkari, liðtogi og smyrjari. Því miður eru
heitin leiðtogi og leiðbeinandi þegar frátekin og loka-
niðurstaðan varð því: leiðbeinir, sá sem beina skal
hópnum rétta leið.
Incidentaloma
í síðasta pistli var minnst á incidentaloma, en það er
heiti á fyrirferðaraukningum eða hnútum, sem finn-
ast í vissum líffærum við rannsókn af öðru tilefni.
Oftast er um að ræða myndgreiningu, svo sem óm-
skoðun, segulómskoðun eða tölvusneiðmyndatöku,
á nálægu svæði eða líffæri. Kviðarholsrannsókn af
þessu tagi getur til dæmis leitt í ljós hnút í nýrnahettu.
Heitið incidentaloma er þá þægilegt til að gefa til
kynna að ekki var verið að leita að sjúkdómi í nýrna-
hettunni þegar hnútarnir greindust. Heitið lýsir því
hins vegar ekki hvers eðlis meinsemdin er og að-
greinir ekki góðkynja ofvöxt frá krabbameini.
Nokkrar tillögur hafa borist og í stafrófsröð eru þær
þessar: draugahnútur, handahófshnútur, hendingar-
hnútur, hittnihnútur og hulduhnútur. Gaman væri að
heyra skoðanir annarra og aðrar tillögur.
Læknablaðið 2003/89 265