Læknablaðið - 15.01.2004, Qupperneq 34

FRÆÐIGREINAR / D-VÍTAMÍNBÚSKAPUR
(30) og Bergen (Noregi; 61° N, engin framleiðsla frá
október og út mars) (31) og því má teljast líklegt að
hér í Reykjavík (64° N) sé engin framleiðsla á D-víta-
míni í húð frá október fram í apríl.
Bætiefnainntaka dregur úr árstíðasveiflunni þrátt
fyrir að ná ekki að upphefja hana. Þannig er á heild-
ina litið minnsta marktæka árstíðasveiflan hjá þeim
sem taka lýsi en sú mesta hjá þeim sem taka ekki
bætiefni. Þeir sem taka lýsi fara aldrei niður fyrir 45
nmól/1 í styrk 25(OH)D en það gera aftur á móti þeir
sem taka bara vítamfn og að sjálfsögðu þeir sem
neyta hvorki vítamína né lýsis.
Samband 25(OH)D og PTH í sermi
Þegar samband 25(OH)D og PTH er skoðað sést að
styrkur 25(OH)D fór að hafa marktæk áhrif á seyt-
ingu PTH neðan við 45 nmól/1. Þetta samband virðist
vera svipað fyrir alla aldursflokka. Aðrir rannsak-
endur hafa fengið svipaðar niðurstöður þrátt fyrir að
gera megi ráð fyrir að mismunandi kalkneysla milli
þjóða geti haft áhrif á innbyrðis samband 25(OH)D
og PTH og mismunandi mæliaðferðir voru notaðar.
Need og félagar (32) fengu marktæka aukningu seyt-
ingar PTH neðan styrks 25(OH)D upp á 40 nmól/1
fyrir konur sem komnar voru yfir tíðahvörf (meðal-
aldur 62 ár). Outila et al (18) fengu sömu tölu (40
nmól/1) fyrir stúlkur á aldrinum 14-16 ára búsettar í
Helsinki (60° N) en Malabanan (17) dró mörkin við
50 nmól/1 fyrir 35 sjúklinga á aldrinum 49-83 ára. í
rannsókn Gunnars Sigurðssonar og fleiri (33) hér á
íslandi voru þessi mörk dregin sjónrænt við styrk
25(OH)D neðan við 50 nmól/1 fyrir sjötugar konur.
Ef miðað er við mörk ónógs D-vítamíns þar sem
hallatala línunnar verður sjónrænt frábrugðin núlli í
okkar rannsókn, er hins vegar verið að tala um mun
meiri styrk 25(OH)D, eða um það bil 80 nmól/1, en
þá er styrkur PTH um 35 ng/1. Kinyamu fékk á
þennan hátt út að konur á aldrinum 65-77 ára þyrftu
styrk 25(OH)D upp á 122 nmól/1 til að ná meðalstyrk
PTH ungra kvenna (3). Önnur rannsókn (28) tók til
karla og kvenna á aldrinum 30-65 og þar byrjar aukin
seyting PTH við styrk 25(OH)D neðan við 78 nmól/l
en jafnvægið næst við styrk PTH upp á 36 ng/1. Þessi
niðurstaða var óháð aldri og kyni þátttakenda.
Samkvæmt Meunier (34) hafa þær rannsóknir sem
sýnt hafa fram á vemdandi áhrif D-vítamíns gagnvart
beinbrotum (27,35,36) einnig náð að lágmarka seyt-
ingu PTH en þar sem það hefur ekki tekist hefur
brotahættan ekki minnkað (37). Skaðleg áhrif lang-
varandi vægrar hækkunar á PTH eru ekki nægilega
vel þekkt en þessar rannsóknir benda vissulega til
þess að slíkt ástand kunni að veikja styrk beina og
stuðla að brotum (38). Allar ofannefndar tölur um
lægri mörk á 25(OH)D eru augljóslega hærri en þær
sem áður hafa verið notaðar, 20-37,5 nmól/1 en þau
gildi eru mismunandi eftir því hvar í heiminum blóð-
sýni eru tekin og eru reiknaðar sem meðaltalstöl í
heilbrigðum hópi einstaklinga plús tvö staðalfrávik
(nær til 95% einstaklinga) (10). Bent hefur verið á að
þeir hópar sem notaðir hafa verið til að finna viðmið-
unarstyrkinn hafi sjálfir verið haldnir D-vítamín-
skorti (15). Flest bendir því til að sá styrkur
25(OH)D sem til þessa hefur verið notaður sem
mælikvarði á fullnægjandi D-vítamínbúskap (20-37,5
nmól/1) hafi verið vanmetinn (17,18,39).
í fyrrnefndri rannsókn í Helsinki (60° N) sem gerð
var að vetri til voru 61,8% stúlknanna með meðal-
styrk 25(OH)D undir 40 nmól/1 (18). í fyrri rannsókn
á Islandi (33) sem spannaði tímabilið september-maí
var meðalstyrkur 25(OH)D hjá 12-15 ára stúlkum,
34,6 nmól/1 og því má áætla að enn stærra hlutfall
ungra stúlkna á Islandi hafi ónógt D-vítamín en sá
aldurshópur sem okkar rannsókn nær til.
Niðurstöður okkar benda því til þess að mörk
ónógs D-vítamíns ættu að vera dregin við styrk
25(OH)D um það bil 45 nmól/1 samkvæmt okkar
mæliaðferð.
Samband D-vítamínneyslu og styrks 25(OHD ísermi
og útreiknuð D-vítamínþörf
Þegar samband D-vítamínneyslu og styrks 25(OH)D
var skoðað sást mikil dreifing milli D-vítamínneyslu
og styrks 25(OH)D sem skýrist væntanlega af mis-
miklum áhrifum sólarljóss, ljósabekkja eða utan-
landsferða í hópnum sem við höfum ekki upplýsingar
um. Jafnframt getur óvissa í mati á D-vítamínneyslu
og breytileiki milli einstaklinga, til dæmis hvað varð-
ar framleiðslugetu D-vítamíns í húð, haft sín áhrif.
Línulega aðhvarfsgreiningin greinir ekki á milli
þess hvort styrkur 25(OH)D er tilkominn fyrir tilstilli
sólar eða fæðu. Þar sem ekki er lengur talið eðlilegt
að gera ráð fyrir framleiðslu D-vítamíns í húð yfir allt
árið (40, 41) sem var þó gert við núgildandi ráðlegg-
ingar (10) er best að áætla D-vítamínneyslu út frá
elsta aldursflokknum. Sá aldursflokkur fer aðeins
einu sinni með meðalstyrk 25(OH)D undir 45 nmól/1
yfir árið en meðalneysla D-vítamíns hjá þeim aldurs-
flokki er 16,6 pg/dag. Því má áætla að æskileg meðal-
neysla þyrfti að vera í kringum 17 pg/dag til þess að
halda styrk 25(OH)D yfir 45 nmól/1 yfir árið. Sýnt
hefur verið fram á að til að ná minnkaðri brotahættu
hjá konum eftir tíðahvörf þurfa þær að taka að minnsta
kosti 12,5 pg/dag (42). Ráðlagðir dagskammtar myndu
verða mun hærri sé tekið tillit til þarfa 95% einstak-
linga (3, 4, 43, 44). Einn rannsakandi hefur jafnvel
gengið svo langt að segja að ráðlagðir dagskammtar
nægi eingöngu til aðfullnægja 10% af D-vítamínþörf-
um okkar sé miðað við æskilegan styrk 25(OH)D
upp á 80 nmól/l (9).
Til þessa hefur ekki verið talið ráðlegt að taka
meira en 50 pg á dag af D-vítamíni að staðaldri (10)
en nýlegar rannsóknir hafa sýnt fram á að líklega er
óhætt að taka mun stærri skammta. Heaney (9) taldi
að æskilegir dagskammtar ættu að vera tvöfalt það
34 Læknablaðið 2004/90