Læknablaðið - 15.03.2008, Qupperneq 17

FRÆÐIGREINAR
ÖRYRKJAR
Sveiflur í atvinnuleysi og örorku
á íslandi 1992-2006
Ágrip
Sigurður
Thorlacius1
sérfræöingur í heila- og
taugasjúkdómum
Stefán
Ólafsson2
sérfræðingur í vinnumarkaðs-
og lífskjararannsóknum
Tilgangur: Að kanna og skýra áhrif atvinnuleysis
á fjölda öryrkja á íslandi með því að skoða breyt-
ingar á fjölda öryrkja og umfangi atvinnuleysis ár
frá ári á tímabilinu frá 1992 til 2006.
Efniviður og aðferðir: Notaðar voru upplýsingar
um kyn og búsetu þeirra sem metnir voru í fyrsta
sinn til örorku vegna lífeyristrygginga á íslandi ár
hvert á tímabilinu 1992 til 2006, auk upplýsinga
um þróun og umfang atvinnuleysis á tímabilinu.
Niðurstöður: Tvær stórar sveiflur urðu á rann-
sóknartímabilinu með verulega auknum fjölda
nýrra öryrkja árin 1993 til 1995 og frá árinu 2003.
Báðar þessar sveiflur verða samhliða verulegri
aukningu atvinnuleysis. Örorka hefur síðan
hjaðnað í kjölfar þessara uppsveiflna, þó ekki
sé það í sama styrk og hjöðnun atvinnuleysis. í
seinni sveiflunni kom fjölgun öryrkja ári síðar en
aukning atvinnuleysis, auk þess sem fjölgun ör-
yrkja varð meiri. Sambandið heldur á höfuðborg-
arsvæðinu og landsbyggðinni í heild, en fráviks
gætir á Suðumesjum, Suðurlandi og Norðurlandi
vestra, þar sem nýskráningum öryrkja fækk-
aði minna en annars staðar í kjölfar minnkandi
atvinnuleysis.
Ályktun: Nýskráning öryrkja ræðst af heilsufari
umsækjenda, en sveiflur í tíma tengjast einn-
ig umhverfisáhrifum á vinnumarkaði, einkum
atvinnuleysi. Skipan velferðarmála, einkum bóta-
og endurhæfingarkerfa, sem og umfang og áhrif
virkniaukandi aðgerða á vinnumarkaði hafa einn-
ig áhrif á fjölda örorkulífeyrisþega í landinu. Nýr
örorkumatsstaðall gæti hafa haft einhver áhrif á
framvinduna á seinni hluta tímabilsins og aukin
sókn fólks með geðræna kvilla inn í örorkulífeyr-
iskerfið virðist hafa haft talsverð áhrif á fjölgun
örorkulífeyrisþega.
Inngangur
Þekkt er að örorka tengist atvinnuleysi (1-4).
I könnun á högum þeirra sem urðu öryrkjar á
Islandi árið 1997 reyndust 45% þátttakenda ein-
hvem tíma hafa verið atvinnulausir, þar af 35% á
undanförnum fimm árum (1). I Svíþjóð hefur vax-
Lykilorð: örorka, örorkubætur,
atvinnuleysi, sveiflur.
ENGLISH SUMMARY
ThorlaciusS, Ólafsson S
Fluctuations in unemployment and disability in lceland 1992-2006
’Læknadeild HÍ,
2félagsvísíndadeild HÍ.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Siguröur Thorlacius,
læknadeild Háskóla
Islands, Læknagörðum,
Vatnsmýrarvegi 16,101
Reykjavík.
sigurdth@hi.is
Objective: To examine and explain the effect of
unemployment on the number of disability pensioners in
lceland by examining changes in this relationship from
1992 to 2006.
Material and methods: Information on gender and place
of recidence of new recipients of disability pension in
lceland and corresponding information on unemployment
for each year in the period 1992 to 2006. The variables
were correlated and disaggregated by gender and regions
within lceland.
Results: Two big fluctuations occurred in the rate
of new disability pension receivers during the study
period, with significant increases in disability from 1993
to 1995 and again from 2003 onwards. Both of these
fluctuations are associated with considerable increases
in the unemployment rate. The extent of new disability
pensioners declined again when the level of unemployment
went down, even though not to the same relative extent.
In the upswing from 2003 a delay of about a year in the
increase of disability pensioners' numbers, following the
rise in unemployment rate, became more prominent and
the overall rate of new disability pensioners reaohed new
highs. The relationship applies equally to the capital area
as well as the provincial areas as a whole. There is though
a small deviation in three of the seven provincial areas,
with less decline of the disability rate on the downswing.
Conclusion: Health and capability condition determine
the overall disability rate, but fluctuations over time are
related to environmental conditions in the labour market,
especially the unemployment rate. The features of the
welfare system, especially the benefit and rehabilitation
system, as well as the extent and character of activation
measures in the labour market also influence the number
of disability pensioners. A new method of disability
assessment from late 1999 may have had some influence
on the relationship during the latter part of the period
and increasing applications from people with mental and
psychiatric deficiencies seems to have had a significant
influence on the growing disability rate during the last few
years.
Keywords: disability, disability pension, unemployment, changes.
Correspondence: Sigurður Thorlacius, sigurdth@hi.is
LÆKNAblaöið 2008/94 193