Læknablaðið - 15.03.2008, Síða 52

■ UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
F í H 3 0 Á R A
upphafi - en hins vegar sterka andstæðinga - til
dæmis í læknastétt. Meðal annars þess vegna var
fyrsta heilsugæslustöðin í Reykjavík ekki sett á
laggimar fyrr en 1977 (Árbæ) - fjómm árum eftir
gildistöku laganna. Og það er ekki fyrr en árið 2006
sem heilsugæslukerfið náði að spanna öll hverfi
borgarinnar með tilkomu stöðvar í Glæsibæ. Og
enn skortir marga heimilislækna á svæðinu.
Fram til ársins 1977 var heimilislæknisþjón-
usta við borgarbúa í höndum lækna úr ýmsum
sérgreinum læknisfræðinnar sem ráku stofur
sínar víðs vegar um borgina. Þessir kollegar störf-
uðu samkvæmt svokölluðum númerasamningi
sem gerður var við Sjúkrasamlag Reykjavíkur.
Samkvæmt honum fengu þeir fastar greiðslur
fyrir ákveðinn fjölda skráðra skjólstæðinga - núm-
era - en auk þess fengu læknamir í sinn hlut fram-
lag sjúklinga vegna viðvika - bæði á stofu og £ vitj-
unum. Með tilkomu heilsugæslustöðva dró smátt
og smátt úr umfangi númerakerfisins gamla og nú
er svo komið að Heilsugæsla höfuðborgarsvæð-
isins hefur tekið að sér rekstur þess sem eftir lifir
af þessu gamalgróna kerfi.
Læknastríðið 1985
Þegar menn fóru að skoða betur starfskjör heim-
ilislækna fljótlega eftir stofnun FÍH fyrir þrjátíu
árum varð ljóst að starfskjörin voru hreint afleit,
enda höfðu samningar þeirra rýrnað verulega um
langt árabil. Óánægja heimilislækna óx á þessum
árum og svo illa var komið árið 1985 að þess voru
dæmi að sérmenntaðir heimilislæknar fluttust
aftur til námslandanna vegna óviðunandi starfs-
kjara á íslandi. Þannig birtist í janúar 1985 viðtal
í Morgunblaðinu við Þórð Theódórsson heimilis-
lækni sem taldi sig ekki geta unað við starfskjörin
og var því á leið aftur til Svíþjóðar (3).
Við skoðun á gjaldskrá heilsugæslulækna þetta
sama ár, 1985, kom í ljós að hún þyrfti að hækka
um heil 130% til þess eins að ná þeirri stöðu sem
hún hafði á árunum 1962-63. Einnig lá fyrir á þess-
um tíma að fastlaunasamningur heilsugæslulækna
hefði veslast upp - á löngum tíma. Þannig voru
heilsugæslulæknar á þrefalt lægra kaupi á vöktum
utan dagvinnu miðað við kollegana á sjúkrahús-
unum. Kjör íslenskra heimilislækna voru £ rúst.
Það er þv£ ekki að undra að um 80% allra
heilsugæslulækna landsins skuli hafa gripið til
þess óyndisúrræðis £ janúar 1985 að segja upp
stöðum sinum þegar fyrir lá að starfskjör lækna
yrðu ekki lagfærð með endurteknum árangurs-
lausum viðræðum við Indriða G. Þorláksson, for-
mann samninganefndar rikisins og fulltrúa TR.
En hver urðu fyrstu viðbrögð hins opinbera við
uppsögnum læknanna? Jú, Matthias Bjarnason
heilbrigðisráðherra stöðvaði strax allar inniliggj-
andi umsóknir heilsugæslulækna um námsferðir
og einnig allar greiðslur dagpeninga til þeirra
sem voru á förum i námsferðir næstu daga. Lítið
annað gerðist. Ekkert heyrðist frá samninganefnd
ríkisins mánuðum saman. Indriði var í sumarleyfi
og staðgengill hans hafði ekki frétt af uppsögnum
læknanna.
Þetta sama ár fór gjaldskrá heilsugæslulækna
fyrir gerðardóm í fyrsta skipti þar sem ekki tók-
ust samningar. Gerðardómur ákvarðaði nýtt
sérstakt einingaverð gjaldskrár heimilislækna og
gjaldskrá var hækkuð um 24%. Inni í hækkuninni
voru greiðslur fyrir símtöl sem voru felld inn í
greiðslur fyrir viðtöl á stofu. Ekki kom til þess í
þetta sinn að læknar hættu störfum sínum því
heilsugæslulæknum tókst að ná samkomulagi við
Albert Guðmundsson fjármálaráðherra og Indriða
þann 10. ágúst 1985, nokkrum klukkustundum
áður en uppsagnir tækju gildi. Með þessum
samningi náðu heilsugæslulæknar fram nokkurri
leiðréttingu, m.a. á vaktagreiðslum og einstaka
heilsugæslustöðvar í dreifbýli fengu torfæru-
bifreið til afnota.
Uppsagnir lækna vegna kjaramála eru neyð-
arréttur manna í mikilli kreppu. Það eru auðvitað
ekki nein smáátök sem eiga sér stað þegar heim-
ilislæknar fara í stríð við þjóð sína með upp-
sögnum. Það að læknar séu neyddir til að yfirgefa
skjólstæðinga sína með uppsögnum vegna þess að
ráðamenn hafi ekki haft vit á að tryggja læknum
mannsæmandi kjör, hlýtur fyrst og fremst að vera
áfellisdómur yfir stjómvöldum enda klár vísbend-
ing um algert stefnuleysi í launamálum. Það tók
langan tíma fyrir margan lækninn að jafna sig eftir
átökin árið 1985, þeim fannst sér vera misboðið.
Þróun mála
Árið 1980 voru starfandi sjö heilsugæslulæknar
og 26 „númeralæknar" í Reykjavík. í nóvember
sama ár var ákveðið að skipta Reykjavík í 14
heilsugæslusvæði. Gert var ráð fyrir því að á
svæðunum mundu starfa alls um 46-60 læknar og
um 60 hjúkrunarfræðingar. í allmörg ár var upp-
bygging heilsugæslu höfuðborgarinnar í höndum
stjórnenda Reykjavíkurborgar og það var ekki
fyrr en um áramótin 1989-90 að ríkið tók alfarið
við rekstri heilsugæslustöðva í Reykjavík. Sú stað-
reynd að heilsugæslan var lengi vel bæði í hönd-
um ríkis og borgar - og einnig hitt að kjaramál
lækna voru bæði í höndum ríkisins og TR - gerði
að verkum að það reyndist þeim mun erfiðara
að halda utan um starfskjör heilsugæslulækna.
Meðal annars þess vegna rýmuðu þau þetta mikið
á þessu tímabili.
228 LÆKNAblaðið 2007/93