Læknablaðið - 15.03.2008, Síða 77

Súr og sýring
Acidemia

Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali.is
Læknisfræðilegur þýðandi sendi tölvupóst yfir út-
höfin og bað um aðstoð við að aðgreina fyrirbærin
acidemia og acidosis með íslenskum heitum. I
íðorðasafni lækna er heitið acidemia er notað um
tiltekna breytingu á sýrustigi (pH) í blóði, það
er að segja lækkun pH niður fyrir eðlileg mörk, og
hefur þar fengið íslenska heitið blóðsúr. Erlendar
læknisfræðiorðabækur upplýsa að heitið sé einnig
notað £ samsetningum þegar um er að ræða aukna
þéttni á sérstökum sýrum í blóði, svo sem am-
inoacidemia. Samkvæmt íslenskri orðabók Eddu
merkir nafnorðið súr: 1. ástand, það að vera súr; 2.
sýra; 3. súr mysa; 4. súr drykkur; 5. súrt skyr.
Acidosis
íðorðasafn lækna birtir eftirfarandi: acidosis ft.
acidoses, no. blóðsýring. Almenn blóðsýringseitrun
blóðs og vessa sem einkennist af aukningu vetnisjóna
og lúttapi. Erlendar læknisfræðiorðabækur leggja
áherslu á að acidosis sé ástand þar sem sýru- og
basajafnvægi líkamans sé truflað, þannig að
sýrujónir (H+) hafi safnast fyrir eða basískar jónir
(HC03-) tapast. Gert er ráð fyrir lækkun pH-gildis,
en þó ekki endilega fyrr en mótvægisaðgerðir hafa
brugðist. Af þessu má ráða að heitið acidosis sé
talið lýsa ástandi sem ríkir, einhverju sem orðið
er, en ekki ferli eða umbreytingu sem er að verða.
Kvenkynsnafnorðið sýring finnst í íslenskri orða-
bók Eddu með skýringunni: það að sýra,fækkun raf-
einda í sameind. Undirritaður skilur þetta þannig að
fremur sé verið að lýsa ferli sýringar en ástandinu
sem er afleiðing hennar.
Súr og sýring
Þó undirritaður feginn vildi getur hann ekki full-
yrt að framangreindar útskýringar kveði upp úr
um rökrétta aðgreiningu á acidemia og acidosis
með íslensku heitunum súr og sýring. Blóðsúr er
vissulega ágætis heiti, sem getur lýst því ástandi
að súr (sýra) í blóði sé aukinn og sýrustig (pH)
þar með lækkað. Undirrituðum finnst það heiti
þó allt eins geta átt við um acidosis. Með því væri
hægt að setja saman ágætlega lipur heiti til að
tákna tilteknar raskanir í sýrujafnvægi líkamans:
efnaskiptasúr (metabolic acidosis) og öndunarsúr
(respiratory acidosis). Hugsanlega þarf að fella
niður heitið acidemia og hætta alveg notkun
þess, eins og virðist hafa verið gert í Handbók í
lyflæknisfræði (bls. 46-52) eftir lyflæknana Ara J.
Jóhannesson og Runólf Pálsson. Áður en lengra
er haldið á þessari braut væri gaman að heyra frá
þeim sem skoðanir hafa á þessu viðfangsefni.
U M R Æ Ð U R
0 G
í
F R É T T I R
Ð O R Ð 2 0 7
Líffæraflutningur
Blaðamaður einn bað um íslenskt heiti á xeno-
transplantation, en slíkt er ekki að finna í
íðorðasafni lækna. Þar má þó finna að forliðurinn
xen- eða xeno- merkir: a) frábrugðinn, framandi, b)
utanaðkomandi, íþrengjandi, og að íslensku heitin á
transplantation eru ágræðsla, tgræðsla. Gríska nafn-
orðið xenos er notað um þann sem ókunnur er eða
útlendur, samanber xenophopbia, útlendingafælni.
Með leit á netinu mátti finna að xenotranspl-
antation vísar í flutning líffæra, vefja eða frumna
milli dýrategunda. Blaðamaðurinn fékk því send-
ar samsetningarnar: líffæraflutningur milli teg-
unda eða ígræðsla milli tegunda.
Auscultatory gap
Reynir Tómas Geirsson, prófessor, sendi uppá-
stungu að íslensku heiti á auscultatory gap. Slíkt
heiti er ekki að finna í íðorðasafni lækna, aðeins
spurningarmerki (?). Um er að ræða tímabil þar
sem hlé verður á högghljóðunum (Korotkoff
sounds) sem heyrast þegar blóðþrýstingur er
mældur með hlustunaraðferð. Þetta tímabil vildi
Reynir nefna hljóðmarkabil. Tillagan er allrar
athygli verð og bíður athugasemda þeirra sem fást
við blóðþrýstingsmælingar.
Meta-analysis
Reynir bað einnig um heiti á meta-analysis, kerf-
isbundinni, tölfræðilegri greiningu og samantekt
á gögnum úr nokkrum mismunandi rannsóknum
á sama fyrirbæri. Þessu var svarað með tilvísun
í íðorðapistla 124 og 127 (Læknablaðið 2000; 86:
533 og 711). Þar kom fram tillaga að íslensku heiti:
safngreining, sem á við um greiningu á safni
margra rannsókna.
Skeiðarsviði
Þorkell Jóhannesson, professor emeritus, sendi
tölvupóst í tilefni af 202. pistli og vildi minna á
heitið skeið í stað leggöng fyrir vagina. í pistlinum
var meðal annars fjallað um vulvodynia og vag-
inodynia, sársaukafullt ástand sem einkennist af
ertingu með sviða- eða brunatilfinningu á viðkom-
andi líkamssvæði. Niðurstaðan í pistlinum var sú
að nota heitin skapasviði og leggangasviði.
Þorkell sagðist hafa haldið heitinu skeið til
streitu í ýmsum samsetningum og benti á að heitin
skeiðarbólga, skeiðarkrem og skeiðarstílar nytu
fullrar viðurkenningar. Þess vegna væri eðlilegt að
nota heitið skeiðarsviði um vaginodynia.
LÆKNAblaðið 2008/94 253