Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Page 17

Kristnihald undirjökli - í máli og mynd
sem gekk lengi fyrir fullu húsi í Iðnó snemma á áttunda áratugnum, túlk-
aði hann Jón á þessum nótum og hefur sú persóna setið mörgum áhorf-
endum föst í minni síðan, þar á meðal unglingi utan af landi sem sá
þama sína fyrstu leiksýningu fyrir fullorðna í höfuðstaðnrun en skrifar
nú þessar línur.
Baldvin Halldórsson túlkar Jón á geróKkan hátt í kvikmyndinni og
það tekur þann, sem innbyrt hefur áðurnefnda mynd af Jóni, svohtla
stund að átta sig á því sem er að gerast. SKkur áhorfandi þarf jafnvel að
sjá myndina tvisvar til þess að komast í nýtt „samband“ við Jón, svo vitn-
að sé í eitt af lykilorðum sögunnar. Með Kkamlegu fasi sínu, andhtstján-
ingu, augnaráði og raddblæ birtir Baldvin okkur á sniUdarlegan hátt per-
sónu sem er öðrum þræði Ktillátur ljúflingur en undir niðri býr spennt
geð og það glittir á stundum í örvæntingu og sársauka undir öguðu yfir-
borðinu. Þegar hann segir Umba fljótmæltur að hann bíði þess nú að
deyja til jökulsins hafa orð hans næstum á sér flóttabrag sem rifjast upp
undir undir lokin þegar hann hraðar sér af vettvangi eftir komu Uu og
biður Umba að taka þessa konu að sér.12
Ferðjökuls milli miðla
Hvað jökulinn varðar, þetta augnayndi sem aUstór hluti landsmanna fær
tækifæri til að njóta annað slagið, þegar hann afhjúpar sig, er athyglis-
vert að kanna hvemig hann er ofinn í texta Halldórs Laxness, þar sem
hann er eiginlega „þýddur“ yfir í ríki tungumálsins. AUt ffá því biskup
nefiúr jökulinn fyrst við Umba - og þá með vístm í annað bókmennta-
verk, fræga sögu Jules Veme um ferð niður um Snæfellsjökul og í iður
jarðar - er stöðugt vikið að jökhnum. Lesandi er hvað eftir annað, beint
eða óbeint, minntur á að saga þessi tengist jöklinum á einhvern hátt. \dð
erum hinsvegar háð skynjun og sjón sögumannsins Umba, og það er eins
og Umbi hafi ekki svo mikið sem séð þetta náttúmvætti tilsýndar (les-
12 Þar með er dregið úr þeirri kímni sem hægt er að sjá í persónu Jóns í skáldsögunni,
þótt ég hallist raunar að því að hann sé einnig fremur tragísk persóna þar. Þá vakn-
ar sú spuming hvort kímniformgerð kvikmyndarinnar (ef nota má svo hátíðlegt
hugtak um húmor) sé ekki nokkuð frábrugðin samsvarandi þáttum skáldsögunnar.
Ég held að sú sé raunin og að fyrir rikjð verði meira áberandi en eUa sá afkárahátt-
ur sem á kreiki er í krikmyndinni og er henni ekki til framdráttar, t.d. í jökulferð-
inni og í túlkun ákveðinna aukahlutverka (Jódínusar, Helga á Torfhvalastöðum, Sak-
nússemms II).