Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Page 87

Farandskuggar á tjaldi
upphaf, miðju og endi, þar sem atburðakeðja sem lýtur ákveðnu orsaka-
samhengi myndar afmarkaða heild. Um þetta segir Aristóteles:
Saga þarf ekki að vera heild, eins og margir álíta, þótt hún sé
um einhvern einstakan mann, því mörg og óteljandi atvik geta
hent einn mann, án þess að sum þeirra falli í nokkra heild.
Þannig eru og athafnir eins marms margar, en engin samfelld
atburðakeðja verður úr þeim öllum. [...] Eins og í öðrum list-
greinum, verður því ein efrirlíking að fjalla um eitt efni, og á
sama hátt verður saga, úr því að hún er eftirlíking athafna, að
líkja efrir athöfnum, sem mynda einingu og heild, og hinum
einstöku hlutum þarf að skipa þannig niður, að sé einn hlutinn
færður til eða honum kippt burt, þá brenglist og raskist heild-
in. Ef nærvera eða fjarvera einhvers hluta gerir hvorki til né
frá, er hann ekki þáttur í heildinni.19
Þessi greining Aristótelesar á frásagnareiningu leikverks er fullgild í
flestum nútímakvikmyndum, en þriggja þátta uppbygging kvikmynda-
handrita er svo til ófrávíkjanleg regla í hefðbundinni kvikmyndalist.
Samkvæmt þessari reglu myndar atburðarásin dramatíska einingu sem
skipta má í kynningu, flækju og lausn, þar sem eitt á óhjákvæmilega að
leiða af öðru eins og bandaríski handritsgerðarkennarinn Syd Field
bendir á í einu af ritum sínum um handritagerð.20 Þessir þrír þættir
skiptast þannig niðun að kynningin og lausnin eru venjulega hvor um sig
fjórðungur af heildarlengd kvikmyndarinnar, en flækjan um helmingur.
Strangar reglur handritsgerðarfræðinganna minna í mörgu á nýklass-
ískar kenningar um leikhús. Voltaire tæki undir sitthvað í hugmyndum
Syds Field um samfellu atburðarásarinnar, þar sem sérhverju atriði og
samtali er ætlað að leysa eða flækja fléttuna.21 Samkvæmt Field tekur frá-
sögn kvikmynda nýja meginstefnu undir lok fyrsta og annars þáttar.
Fyrri hvörfin má finna þar sem kynningu lýkur og flækja hefst, þau síð-
ari verða við lok flækju og upphaf lausnar.22 Kröfunni um þéttriðna frá-
sögn fylgja hugmyndir um listrænt orsakasamhengi, því að sérhver frá-
sagnarliður í kynningu gefur fýrirheit um það sem á efrir fýlgir. Þeir eru
19 Aristóteles 1976 bls. 58-59.
20 Sjá t.d. Syd Field 1984 bls. 29 og 35.
21 Sjá t.d. Eric Bentley 1979 bls. 21.
22 Field kallar hvörfin „plot points“. Syd Field 1984 bls. 34-35. Þetta er í anda þess sem
Aristóteles segir, sbr. Aristóteles 1976 bls. 62.
85