Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Blaðsíða 104

Dudley Axdrew
ákveðinnar f\Tirframgefinnar nálægðar og kalla fram nýjar eða sérlega
kröftugar hliðar á dáðu verki.
Til að rannsaka þennan hátt aðlagana þarf greinandinn að huga að því
í hverju máttur frumverksins hggur og athuga hvemig hann er nýttur í
aðlöguninni. Hér skipta almennir eiginleikar frumverksins meginmáh,
hvort aðdráttarafl þess sé víðtækt og fjölbreytt; í stuttu máli að það til-
heyri menningunni sem viðvarandi form eða erkitýpa. Þetta á sérstak-
lega við um aðlagað efni sem birtist svo oft að það öðlast goðsögulega
stöðu: Tristan og Isönd falla örugglega í þennan flokk og vafalaust einnig
verk á borð við Draum á Jónsmessunótt. Það veltur á sköpunarkrafd en
ekki tryggð hvort aðlaganir af þessu tagi heppnast eða ekki. Hugvitssam-
leg greining Franks McConnells í Aö segja sögur og goðsögur [Storytelling
and Mythmaking] skrásetur garð menningarinnar með því að skoða lán-
tökur sem sögu græðlinga og ágræðslu í anda Northrops Frye eða jafli-
vel Carls Jungfi Rannsóknir sem þessar gera kvdkmyndum ávallt hátt
undir höfði með því að gefa þeim hlutdeild í menningargildi sem hggm
utan kvfikmynda og að mati Jungs og annarra einnig utan nokkurs texta.
Þessi menningarstarfsemi kallast aðlögun þegar hún er hvað gleggst,
þótt McConnell, Frye og Jung m\ndu allir um leið vilja víkka út kenn-
ingar sínar rnn listrænan sköpunarkraft svo þær tækju einnig til „upp-
runa“ texta sem við nánari athugun reiða sig á magnþrungin tákn og
goðsögumynstur siðmenningarinnar.
Þessi almenni og ffjálslegi lántökuháttur á sér andstæðu í því viðhorfi
til aðlögunar sem ég kalla „skörun“. Hér er sérstaða frumtextans varð-
veitt að svo miklu marki að aðlögunin sleppir því vísvitandi að samlaga
hann. Kvikmyndin skráir aftur á móti glímu sína við texta sem í reynd er
einkar rammgerður. Lykilkvikmynd um þessi tengsl er án efa mynd Ro-
berts Bresson, Daghók sveitaprests \Joui~nal dlun curé de campagne\. Þegar
André Bazin gerðist málsvari þessarar kvikmyndar og þessarar aðferðar,
sagði hann að hér stæðum við ekki frammi fyrir aðlögun heldur ljósbroti
frumverksins.5 6 Vegna þess að Bresson sýndi dagbókarskrifln og af því að
hann lagði lykkju á leið sína til að koma í veg fyrir að frumverkið væri á
nokkurn hátt „opnað“ eða sveigt undir reglur kvikmyndarinnar, heldur
5 Frank McConnell, Að seg/a sögiir og goðsögur [Storytelling and Mytbmaking], New
York: Oxford University Press, 1979.
6 André Bazin, Hvað er kvikmyndin? [What Is Cinetna?], Berkeley: University of Cali-
fomia Press, 1968, s. 142.
102