Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Blaðsíða 137

Frá skáldsögu til kvikmyndar
það að hún þurrkar út fyrstu-persónu frásögn, er kannski það næsta sem
kvikmyndin kemst í átt að bæði fyrstu- og þriðju-persónu frásögn. Beit-
ing hennar verður athuguð betur í körmun á verkinu Daisy Miller.
Fáein orð nm hugtakanotkun
Aðgreininguna hér að framan sem rædd var undir fyrirsögnunum „Frá-
sagnarhðir“ og „Frásagnargerðir“ má taka saman sem mun annars vegar
á runum af atburðum í tímaröð og orsakasamhengi og hins vegar á fram-
setningarháttum þeirra (sem hægara er að greina með bókmenntafræði-
legum hugtökum). Þessi aðgreining milh frásagnar ogframsetningar á sér
grófa hhðstæðu í aðgreiningu milli sögu og orðræðu. Seinna parið - his-
toire og discours í frönskum skáldskaparfræðum nútímans - er runnið frá
rússnesku formalistunum sem greindu á þriðja áratugnum „milli fabula
[föflu], sem er söguefnið í hreinni tímaröð, og suzhet [fléttu], þ.e. flétt-
unnar sem sögumaðurinn skipar niður og snyrtir tdl. Fléttan er þannig
frágengið frásagnarverkið eins og við upphfum það í texta; ekki lengur
hrein saga heldur frásagnarleg athöfn sem felur í sér val“,54 eins og Rog-
er Fowler orðaði það. Histoire og discours skilgreinir hann síðan sem
„söguefni og það hvemig því er komið til skila.“55
I ört vaxandi hugtakaforða kvikmyndafræðanna leysir önnur hliðstæða
gjaman af hólmi flokkana sem hér var vísað til í umræðum trm segð [en-
unciated] ogframsögn [enunciation]. Þessi orð era runnin undan rifjum
málvísindamannsins Émiles Benveniste. Hjá honum merkir það fyrra
„það sagða“ (Pénoncé) eins og það kemur fram í „textastreng“,56 (eins og
David Bordwell kallar það); með öðrum orðum, samhangandi röð at-
burða sem fluttir em í setningafræðilegum einingum og era á vissan hátt
summa frásagnarliða raðarinnar. Það síðara, framsögnin (Vénonciatiori),
einkennir ferhð sem skapar, leysir úr læðingi, mótar (ég veit að ég er hér
að leita að rétta orðinu) „segðina“. Framsögnin vísar sem sé til þess
hvernig segðinni er miðlað og er þar greinilega samstíga frásögninni,
suzhet [fléttunni], og orðræðunni. Hvorki kvikmyndin né skáldsagan era
„gagnsæjar“ hversu mjög sem hvor þeirra um sig reynir að dylja merkin
54 Roger Fowler, Málvísindi og skáldsagan [Linguistics and the Novel\, Methuen: Lond-
on, 1977, s. 78-79.
55 Sami, s. 79.
56 Bordwell, Frásögn í skáldmynd, s. 21.
x35