Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Page 147

Frá skáldsögu til kvikmyndar
nauðsynlegt til að hann geti séð fyrir sér það sem hann les. Við rannsókn
á aðlögunum gæti maður ihugað að hve miklu leyti kvikmyndagerðar-
maðurinn hefur tekið upp sjónrænar bendingar í framsetningu sinni á
helstu orðrænu táknum skáldsögunnar - og hvaða áhrif sjónræna fram-
setningin hefur á „lestur“ okkar á texta kvikmyndarinnar.
Línuleiki skáldsögunnar og lýmisleiki kvikmyndarinnar
Við búum okkur tál merkingu úr skáldsögunni með því að meðtaka orð
og hópa af orðum í röð eins og þau birtast á blaðsíðunni. Til að skilja
ákveðna sviðssetningu til dæmis, raunverulega umhverfislýsingu sög-
unnar eigum við ekki annars úrkosta en að fylgja línu fyrir línu samröð-
un þeirra tilfallandi tákna sem oftast nær er skipað í láréttar raðir sem
tengja saman línuleika þessarar reynslu. Vægðarlaus línuleikinn sem
tengist venjulegum lestri skáldsögu fellur vel að samfelldri söfnun
upplýsinga um atburði, persónur, andrúmsloft og hugmyndir en þessi
framsetning veldur miklu um áhrifin sem af þessu skapast. Við fyrstu sýn
mætti ætla að vægðarlaus hreyfing filmunnar í gegnum sýningarvélina
skapi ákveðna hliðstæðu við þessar aðstæður. (Og klassísk kvikmyndafrá-
sögn birtist auðvitað í kröftugum finuleika sem ryðst áfram, afsprengi
orsakalögmáls og hvata.) Þótt áhorfstíma (og þar með niðurröðun) sé
stjómað mun stífar en lestrartíma er rammi-eftír-ramma samt ekki hhð-
stæða við orð-eftir-orð sem við upplifum í skáldsögu. Það er að minnsta
kosti tvennt sem greinir þetta að: (i) A augabragði og á hverju andartaki
veitir ramminn margbreytilegar sjónrænar upplýsingar (sem verða jafh-
vel flóknari þegar til koma hljómrænar eða orðrænar táknmyndir) sem
em örugglega margbrotnari en nokkurt orð er fært um vegna rýmislegra
áhrifa rammans. (ii) Ramminn er aldrei tekinn sem sérstök afmörkuð
eining eins og gerist með orðið. Við skoðum yfirleitt ekki kvikmynd
ramma fyrir ramma eins og við lesum skáldsögu orð fyrir orð.
Sú staðreynd að við okkur blasir sífellt mergð táknmynda sem af-
mörkuð er af rými rammans eða mnu ramma varðar miklu í aðlögun
orðræns efnis, t.d. í framsetningu persóna og sögusviðs. Upplýsingum
okkar úr sviðsemingunni er kannski síður stjórnað af kvikmyndagerðar-
manninum (vegna mikillar rýmishneigðar kvdkmyndarinnar og vegna
þess að svo margir ólíkir þættir krefjast athygli okkar á sama tíma) en því
sem við fáum úr línulegri framsetningu orðanna á blaðsíðunni. Sem
dæmi knýr Dickens okkur kannski til að „sjá“ ungffú Havisham innan-
dyra í híbýlum hennar í Satis-húsi og þá í þeirri röð sem hann hefur val-
!45