Þjóðlíf - 01.05.1989, Blaðsíða 35

ERLENT
vorlistahátíð en allt þetta: borgarstæðið,
byggingarnar, borgarstemmninguna.
Margt er hins vegar með mjög nútímalegu
sniði í Búdapest: almenningssamgöngurnar
eru líklega þær öflugustu sem ég hef kynnst;
þær eru mjög hraðgengar (ungverskir stræt-
isvagnabílstjórar eru miklir hraðaksturs-
menn) og ganga allan sólarhringinn að ein-
hverju leyti. Neðanjarðarstöðvarnar eru
hreinar og snyrtilegar, lestarvagnarnir sov-
ésk nýsmíði; mér varð hugsað til heldur
sóðalegra stöðva í París og London, þegar ég
sá hreinsunarmenn munda tól sín ofan í
djúpum göngum neðanjarðarstöðvanna í
Búdapest. Fáar borgir eru friðsamlegri að sjá
og óvíða ber jafnlítið á lögreglu og hermönn-
um. Öll þjónusta sem snýr að ferðamönnum
unar eftir að það hafði verið úrskurðað látið
og verið komið fyrir í líkhúsi. Lækninum
tekst að lífga barnið við og það kemst til
heilsu, en sjálfum er honum refsað með
hengingu.
Kvikmyndatakan í Eldórado er stórbrot-
in, myndskeiðin eru afar stutt og snögg og á
þann hátt tekst að sýna ógnirnar, öryggis-
leysið sem hinn almenni borgari í Ungverja-
landi varð að þola á árunum fyrir 1956.
Myndin er að mestu tekin í lit, en þegar
kemur að uppreisninni eru raunverulegar
svarthvítar myndir klipptar saman við leikin
atriði á áhrifamikinn hátt. Munu slíkar
myndir aldrei áður hafa verið sýndar í ung-
verskri kvikmynd. Staðreyndin er sú að
þetta skeið hefur aldrei verið til umræðu í
er til mikillar fyrirmyndar; áv-
allt er hægt að nálgast allar
nauðsynjar og leigubílar eru á
hverju strái. Menn geta þeyst
um hálfa Búdapest í leigubíl
fyrir um fimmtíu krónur. Það
sem snýr að Ungverjum sjálf-
um er hins vegar ekki alltaf
eins glæsilegt. Til dæmis eru
margra ára biðlistar eftir síma
í borginni.
Róttækni í
kvikmyndagerð
Merki pólitískrar ljósbreyt-
ingar sjást vissulega í ung-
versku listalífi. Einn þeirra
viðburða sem hvað mesta at-
hygli vöktu á vorlistahátíðinni
var frumsýning kvikmyndar-
innar Eldórado eftir ung-
verska kvikmyndaleikstjór-
ann Geza Feremnyi. Þessi
kvikmynd gerist á árunum
1948-1956 og lýsir lífinu í land-
inu á fyrstu árum valdaskeiðs
kommúnista undir járnhæl
Stalíns. Kvikmyndin Eldóra-
do er mikið listaverk og mörg
atriði hennar í hópi þeirra
sterkustu sem ég hef séð í
kvikmynd. Gagnrýnin á þetta
ógnarskeið í ungverskri sögu
er ótæpileg. Glæpaverk hinn-
ar kommúnísku alræðisstjórn-
ar eru sýnd á skýran hátt og
jafnvel bent á ýmsar samlík-
ingar við alræði nasista í land-
inu á stríðsárunum.
Eitthvert áhrifamesta atriði
kvikmyndarinnar er lýsing á
barnasjúkrahúsi þar sem börn
stjórnarandstæðinga eru látin
deyja drottni sínum. Aðal-
persóna myndarinnar er græn-
metissali, smákapítalisti sem
mútar lækni á sjúkrahúsinu til
að taka barn sitt til meðhöndl-
TAVASZI
DIVAT
FESZTIV
fðvárosi
és vidéki
iizlctháiózatában.
Auglýsing úr ungversku blaði. Vestræn áhrif í við-
skiptalífi leyna sér ekki.
landinu og í ungverskum kennslubókum lýk-
ur að segja frá sögu landsins árið 1945.
Höfundur og leikstjóri kvikmyndarinnar
Eldórado, Geza Feremnyi er einnig ljóð-
skáld, og fyrir skömmu kom út plata með
textum hans. Það kveður við sama tón og í
kvikmyndinni; inntakið er blákaldur þjóðfé-
lagsveruleiki þar sem ekkert er dregið und-
an. Sú staðreynd að eina útgáfufyrirtæki
landsins, hið ríkisrekna Hungaroton, skuli
hafa gefið þessa plötu út segir sitt um breytt
viðhorf í landinu.
Djörf og róttæk sýning
Á vorlistahátíðinni í Búdapest er lögð
sérstök áhersla á verk ungverskra lista-
manna. í konungshöllinni gömlu við Dóná
sem nú er listasafn, stóð yfir sýning á nútíma-
listaverkum og í óperuhúsinu voru settar upp
óperur og ballettar Béla Bartóks. Minnis-
stæðust þessara sýninga var óefað uppfærsla
Búdapestballettsins á Makalausa Mandarín-
anum við tónlist Bartóks. Sýningin var í
gamla óperuhúsi borgarinnar, mikilli bygg-
ingu sem reist var á síðustu öld og teiknuð af
sama arkitekt og hannaði óperuhúsið í Vín.
Sýningin á Makalausa mandarínanum var
vægast sagt stórbrotin; þetta er nútímaball-
ett með erótísku ívafi um gleðikonu og ill-
gjarna þrjóta. Sýningin var óvenjudjörf og
róttæk og beitt ýmsum þeim brögðum í lýs-
ingu og sviðsmynd sem vart standa vestræn-
um leikhúsum að baki.
Önnur sérlega minnisstæð uppfærsla á
þessari vorhátíð í Búdapest var sýning óp-
eruflokks frá Hallé í Austur-Þýskalandi á
óperunni Brottnáminu úr kvennabúrinu eftir
Mozart. Þetta var sömuleiðis óvenjuróttæk
sýning þar sem ýmsum úreltum venjum í óp-
eruuppfærslum var kastað á braut. Einfald-
leiki hennar gerði það að verkum að þessi
stórkostlega tónlist fékk að njóta sín ótrufluð
af þeim „glamor" eða þeirri sýndarmennsku
sem ég hef oft orðið vitni að í vestur-
evrópskum óperusölum.
Lífsnautnamenn
Ungverjar eru lífsnautnamenn. Ekki er til
dæmis ofmælt að matargerðarlist þeirra
stendur hátt; þetta er land fyrir sælkera.
Kannski leggja Ungverjar þó fremur áherslu
á bragðið en hollustuna, maturinn getur
verið nokkuð feitur og sætur. Fólki finnst
líka gaman að fá sér í glas og hvergi hef ég
séð áfengi ætlað jafnmikið pláss í kjörbúðum
og þar. Heilu raðirnar af pólskum og rúss-
neskum vodka, líkjörum, viskíi og ungversk-
um léttvínum bar fyrir augu. Hvort áfengis-
neysla Ungverja er fremur tilkomin af lífs-
gleði eða lífsleiða skal ósagt látið, — líklega
blendingi af hvorutveggja eins og víðar.
Einar Heimisson/Freiburg
35