Frjáls verslun - 01.10.2012, Qupperneq 51

FRJÁLS VERSLUN 11. 2012 51
Frakkar muni láta enn verr að stjórn – nema
þeir sjálfir fái að ráða ferðinni. Nú er unnið
að því að móta sameiginlegt bankakerfi á
evru svæðinu en þar eru mörg ljón á veg inum.
Ein lausn á vanda evrusvæðisins, sem ég
hef séð og sel ekki dýrar en ég keypti, er sú
að skylda banka á svæðinu til að stórauka
hlutfall eiginfjár og traustra verðbréfa
í eignasafni sínu, jafnvel í 20 prósent af
áhættu vigtuðum eignum, en það ætti að
minnka líkurnar á því að ríki í viðkomandi
landi þurfi að bjarga bönkunum með því
að veita þeim neyðarlán. Jafnframt verði
fjármálastofnanir skyldaðar til að dreifa
eign sinni á ríkisskuldabréfum, þannig að
eignin sé ekki að mestu leyti ríkisskuldabréf
viðkomandi lands heldur dreift safn af
skuldabréfum fjölmargra ríkja.
Ef þessu skipulagi er komið á ættu einstök
ríki að ráða við að tryggja bankainnistæður
og gera upp þá fáu banka sem falla og
komið er í veg fyrir keðjuverkanir frá bönk -
um til ríkis og aftur til banka. Ríkis stjórnir
einstakra ríkja gætu í framtíð glímt við
spá bólur með því að hækka hlut fall tryggra
eigna og lækka veðhlutföll fast eigna lána.
Seðlabanki Evrópu á að neita að bjarga
bönkum sem standa illa, sam kvæmt þessari
hugmynd.
Ef miðstjórnarleiðin er farin verður að
ganga hana á enda og heimila Seðlabanka
Evrópu að hafa undantekningarlaust yfirráð
yfir öllum bönkum í hverju ríki, svo að hann
geti staðið fyrir allsherjarhreingerningu í
löndum þar sem þess er þörf. Samkomulag
Þjóðverja og Frakka um sameiginlegt banka-
kerfi á evrusvæðinu, sem nýlega var kynnt,
er stutt skref og fyrst og fremst táknrænt
fyrir slíka sameiningu – og hefur reyndar
ekki enn fengið nauðsynlegt samþykki
valda stofnana einstakra ríkja.
uM ATlÖGunA Að
KVóTAKerfinu
Sérgrein þín í hagfræði er stofnanahag-
fræði. Þú hefur áður sagt að Íslendingar
hafi ekki átt frumkvæði að því að setja
upp stofnanir á heimsmælikvarða nema
í einu tilviki og það sé kvótakerfið.
– Hvernig metur þú áhrifin af atlögu
stjórnvalda að kvótakerfinu? Getur
verið að svo hátt veiðigjald minnki arð
þjóð arinnar af auðlindinni fremur en að
auka hann?
Það er rétt. Íslendingar og reyndar einnig
Nýsjálendingar eru með besta fiskveiði-
stjórnunarkerfi í heimi. Samkvæmt norskri
athugun er framleiðni í íslenskum sjávar-
útvegi helmingi meiri en í Noregi. Góð
lífskjör á Íslandi eru háð góðu skipulagi í
sjávarútvegi. Í flestum öðrum löndum er
sjávarútvegurinn lágtekjugrein og alls ekki
driffjöður hagkerfisins eins og hjá okkur.
Það er lífsnauðsyn fyrir Íslendinga að vera
með hagkvæmt stofnanaumhverfi fyrir
undirstöðugrein hagkerfisins. Og slíku
kerfi höfum við komið upp. Þótt það hafi
átt sér nokkurn aðdraganda var stofnað
til núverandi kvótakerfis með lögum
frá 1990, en Steingrímur J. Sigfússon og
Jó hanna Sigurðardóttir voru ráðherrar í
ríkisstjórninni sem lagði frumvarpið um
kvótakerfið fyrir Alþingi og greiddu því
atkvæði. Sjálfstæðisflokkurinn sat hjá
við atkvæðagreiðsluna. Mál hafa síðan
þróast svo, til allrar ógæfu, að hatursfullur
áróður hefur verið rekinn gegn kerfinu.
Fyrirtæki í sjávarútvegi eru sögð hafa
stolið verðmætustu auðlind þjóðarinnar
– með því að starfa eftir þeim lögum sem
umrædd ríkisstjórn setti. Útgerðarmenn
eru útmálaðir og nefndir þjófar. Í verstu
kreppu í sögu lýðveldisins verður það
forgangsmál hjá ríkisstjórninni að tæta í
sundur fiskveiðistjórnunarkerfið með svo
illa undirbúnum aðgerðum að furðu vekur.
uM ATlÖGunA Að sTJórn­
ArsKránni
Aðeins meira um stofnanahagfræði.
Stjórnarskráin er metin sem stofnun
út frá stofnanahagfræðinni. Þú tjáðir
þig á sínum tíma í stuttri blaðagrein
um valið á fulltrúum í stjórnlaganefnd
eftir að Hæstiréttur ógilti kosningu til
stjórn lagaráðs. – Hver er þín skoðun
á vinnubrögðunum við að kollvarpa
stjórnarskránni og hvaða hagfræðilegar
afleiðingar getur það haft að ganga
svona hratt og hart fram í breytingum?
Ég skrifaði stutta blaðagrein um viðbrögð
ríkisstjórnarinnar við ógildingu Hæstaréttar
á kosningunni til stjórnlagaþings en um
svipað leyti skrifaði ég einnig lengri grein
almennt um tilraunir víða um heim til að
færa stjórnarfar til betri vegar með því
að innleiða nýja stjórnarskrá. Sambandið
milli stjórnarfars og stjórnarskrár er
flókið. Það er tiltölulega auðvelt að búa
til ömurlegt stjórnarfar með því að breyta
stjórnarskránni, einkum ef ríkisvaldið er
öflugt. Þetta var gert í Austur-Þýskalandi,
svo að dæmi sé nefnt, og afleiðingarnar
voru vondar. Það gengur miklu verr að
breyta ömurlegu stjórnarfari í farsælt
lýð ræðislegt kerfi – það mistekst yfirleitt
vegna þess að andi laganna er ekki andi
þegn anna og þeirra sem ráða ferðinni.
Mörg ríki Suður-Ameríku tóku upp
stjórnar skrá Bandaríkjanna lítt breytta enda
þótt afleiðingarnar yrðu aðrar en í Banda -
ríkjunum, eins og menn vita.
Ég hef horft agndofa á vinnubrögð
stjórnvalda við undirbúninginn á frum -
varpinu til stjórnskipunarlaga.
Flum bru g ang urinn er ótrúlegur og á alls
ekki heima í norrænu ríki. Ég hef lesið
frum varpið með athugasemdum stjórn -
lagaráðs og sérfræðingahóps sem Alþingi
réð til að fara lagatæknilega yfir tillögur
stjórnlagaráðs, eins og þar segir. Frum -
varpið er ótrúlegt plagg. Stór hluti mann -
réttindakaflans er vaðall, undarlegur
óskalisti. Ég geri mér ekki grein fyrir því
hvort sá hluti frumvarpsins veikir eða
bætir mannréttindi eða breytir engu. Það
sem segir í frumvarpinu um eignarrétt og
atvinnulíf er hættulegt. Efnahagsleg framtíð
Íslands er komin undir hagkvæmri nýtingu
á náttúruauðlindum – fyrst um sinn að
minnsta kosti.
Frumvarpið bindur í stjórnarskrá yfirráð
stjórnmálamanna yfir nýtingu náttúru-
auð linda með kröfunni um þjóðareign og
bann við veðsetningu, sem er lykilatriði í
nútímarekstri. Hugtakið „eign þjóðarinnar“
er skilgreint með tilvísun til eignar þjóð-
arinnar á þjóðgarðinum á Þingvöllum og
á fornminjum og fornhandritum. Tekið er
fram að ríkið geti ekki selt eigur þjóðarinnar.
Að öðru leyti hafa stjórnmálamenn frjálsar
hendur um það hvernig þeir skipuleggja
undirstöðugreinar hagkerfisins, uppsprettur
hagvaxtarins. Í sovétkerfinu voru fram-
leiðslutæki og náttúruauðlindir eign
þjóðarinnar en hin raunverulegu yfirráð og
réttindi voru hjá stjórnmálamönnum og þeir
fóru sínu fram, sem kunnugt er. Rétt er það
Venjulegir við-
skipta bankar fengu
í aðdraganda krepp-
unnar heimild til að
reka „spilavíti“ –
þ.e. starfa sem fjár -
fest ingarbankar –
en opin berir að ilar
tryggðu eftir sem
áður inni stæð ur í
bönk unum.