Frjáls verslun - 01.04.2011, Blaðsíða 75

FRJÁLS VERSLUN 4.tbl.2011 75
„Ekkert af þessu hafði sannast þegar mest
var deilt á Thorsarana á þriðja, fjórða og
fimmta áratug aldarinnar. Margt af þessu
reyndist hins vegar á rökum reist. Ég fann
heimildir fyrir þessu í bókhaldsgögnum
frá Kveldúlfi og einkaskjölum Richards
Thors,“ segir Guðmundur. Og hann fann
meira að segja heimildir fyrir mútum í er­
lendum viðskiptum.
„Á sínum tíma deildu Alþýðublaðið,
Tíminn og Þjóðviljinn mjög harkalega
á Thorsarana en það var aldrei misjafnt
orð um þá í Morgunblaðinu. Blaðið sló
skjaldborg um fjölskylduna,“ segir Guð­
mundur. „Þessari gagnrýni var alltaf vísað
út í hafsauga enda voru blöð þessa tíma
flokkspólitísk og allt efni þeirra metið út
frá því.“
stjórnmál og viðskipti
Meginefni bókarinnar fjallaði um valdakerfi
Thorsara þar sem Ólafur Thors var andlit
ættarinnar og aðalpersóna í þjóðlífinu.
Thorsarar náðu miklum völdum í atvinnu­
lífi og stjórnmálum. Þeir höfðu sterk tök á
ríkisvaldinu, mörgum hagsmunasamtök um,
utanríkisþjónustu og utanríkisviðskipt um
og bankarekstri.
Samkrull milli viðskipta og stjórnmála
er núna talið ein orsök hruns bankakerf­
isins haustið 2008. Það var ekki sérstakt
umræðu efni í efnahagsbólunni þremur
árum áður þegar bókin um Thorsarana
kom út. Þeir áttu þó mikinn þátt í að móta
þessi tengsl ríkisvalds og viðskipta. Og
voru afsprengi þessa einkennis á íslensku
þjóðlífi.
„Ég held að viðhorf Íslendinga til sögu
sinnar hafi breyst á þessum fáu árum.
Hugs anlega væru áherslur í bók um Thors­
arana aðrar í dag en þær voru árið 2005,“
segir Guðmundur. Og hann er að leggja
drög að bók sem er tilraun til endurskoðun­
ar á sögu landsins í ljósi atburðanna haustið
2008.
mikilhæft fólk
Guðmundur segir að í dag sé staða Ólafs
Thors sterk í sögunni. Aðrir Thorsarar, sem
voru áberandi á fyrri hluta síðustu aldar,
hafa fallið í skuggann. Þó má fullyrða að
bræður Ólafs, þeir Richard, Thor, Kjartan
og Haukur, hafi ekki síður verið miklir valda­
menn á Íslandi á sínum tíma; sérstaklega elsti
bróðirinn Richard, og einnig mágar þeirra
og svo afkomendur.
„Þetta var mjög mikilhæft fólk en að sjálf­
sögðu ekki gallalaust frekar en aðrir,“ segir
Guðmundur. „Ættfaðirinn, Thor Jensen, kom
bláfátækur til Íslands og hófst til metorða
af eigin verðleikum. Synirnir byggðu veldi
sitt á þeim grunni. Ég reyndi í bókinni að
draga fram þessa kosti án þess að breiða yfir
gallana.“
Guðmundur segir að Thorsarar hafi til
dæmis smátt og smátt tekið að líta á sig sem
eins konar aðalsfólk. Margir í fjölskyld unni
hafi haft mjög ríka sjálfsvitund.
„Thor Thors sendiherra taldi til dæmis sjálf­
sagt að hann yrði forseti,“ segir Guðmundur.
örlögin bundin kveldúlfi
Ólafur, Haukur og Richard voru lengst
af aðalmenn við reksturinn á fyrirtæki
fjölskyld unnar – Kveldúlfi hf.
„Ólafur var þar í upphafi en hætti þegar
hann varð þingmaður. Kveldúlf ur naut
þess meðan Ólafur var í hópi fram­
kvæmda stjóranna,“ segir Guðmundur.
Ric hard á að hafa sagt að ef maður kom að
hitta þá á skrifstofuna hafi hann látið Ólaf
tala við hann „… því þá fór manninum
strax að þykja vænt um Ólaf – og Ólafi um
hann“.
Kunnastur varð þó Ólafur sem forsætis­
ráðherra í fimm ríkisstjórnum og helsti
stjórnmálaleiðtogi landsins í meira en þrjá
áratugi.
Guðmundur segir að veldi Thorsara hafi
hnignað þegar erfiðleikar tóku að steðja að
fjölskyldufyrirtækinu, Kveldúlfi. Það var
á tímabili stærsti vinnuveitandi landsins,
langstærstsa útgerðarfélagið, en varð mjög
skuldsett og stöðugt dró mátt úr félaginu
eftir 1950 þótt það lifði fram á viðreisnarár.
„Það fjaraði undan ættinni um leið og
Kveldúlfi hnignaði,“ segir Guðmundur.
„Kveldúlfur var hinn efnahagslegi grund­
völlur ættarinnar og þangað sótti hún
peningana alveg þangað til reksturinn fór
endanlega í þrot og Landsbankinn yfirtók
fyrirtækið.“
Ólafur gat líka verið barnslega ein­
lægur í ákafa sínum. Hann sagði
Mörtu dóttur sinni í bréfi svo frá
frægum baráttufundi í Barna skóla­
portinu vorið 1936:
„Þeir héldu að þeir hefðu mig í snöru!
Ég hengdi þá. Ég hef engan slíkan
sigur unnið. Ég tók af þeim fundinn, og
fólkið ætlaði að éta mig á eftir, – líka
á fundinum. Daginn eftir gat ég ekki
gengið um göturnar fyrir hamingjuós­
kum­og­oflofi.­Þann­dag­hefði­ég­getað­
tekið einræði í Reykjavík. Ég stóð mig
vel,­en­ekki­eins­vel­og­fólkinu­finnst.­
En það er þakklátt að berjast einn
gegn mörgum.“
Heilsu Ólafs fór hrakandi og baðst hann lausnar sem forsætisráðherra síðla árs 1963. Bjarni Benediktsson
tók við forsætisráðherraembættinu, en Ólafur hélt áfram þingmennsku árið sem hann átti ólifað. Hann
lést á gamlársdag 1964.

Fréttin um lát Ólafs Thors á gamlársdag 1964
vakti mikil viðbrögð um samfélagið allt. Hans var
minnst fyrir áræði og hreinskiptni í samskiptum
við bæði samherja og andstæðinga, höfðinglund
og óbilandi bjartsýni.
Margir muna líka söguna af því þegar
Pétur Ottesen, einn litríkasti þingmaður
sjálfstæðismanna, setti ofan í við Ólaf
fyrir að mæta seint á nefndarfundi.
Þetta var árið 1926.
Pétur: „Þú mætir alltof illa á nefndar­
fundi. Þú virðist fjandakornið ekki fara
á fætur fyrr en um hádegið!“
Ólafur: „Það mundir þú nú líka gera,
ef þú værir kvæntur henni Ingibjörgu
minni!“
ævisaGan eftir á að hyGGja – Guðmundur maGnússon um thorsarana