Frjáls verslun - 01.10.2010, Blaðsíða 38

38 F R J Á L S V E R S L U N • 1 0 . T B L . 2 0 1 0
SIGURÐUR MÁR JÓNSSON BLAÐAMAÐUR
Niðurstaðan er sú að búið er að stytta fyrningarfrest krafna (skulda­
fangelsi) í tvö ár, þó með þeim afbrigð um að hægt sé að opna kröfuna
sæki kröfu hafi það fast.
Tvö ár án lánstrausts og kreditkorta í kjölfar gjald þrots er líklega
ásættanlegt og miklu mannúðlegri og skynsamlegri ráðstöfun en
það 10 ára skuldafangelsi sem áður tíðkaðist. Með slík tímamörk
var í raun verið að reka fólk úr lögum við samfélagið; gjaldþrot var
skóggangssök og um leið var hætta á að viðkomandi sykki niður í
hið svarta hagkerfi og ætti ekki aftur kvæmt þaðan.
Sá sem þetta ritar fylgdist með gömlum skólafélaga úr barnaskóla
lenda í gjaldþroti upp úr tvítugu eftir iðnskólagöngu og stutta sjálf ­
stæða starf semi og eiga ekki afturkvæmt inn í hið opinbera hag kerfi.
Að lögunarhæfni manna er mikil og smám saman varð þessi skólafélagi
duglegur við að greiða neysluskatta en tekjuskattur var líklega framandi
orð fyrir honum. Ég er ekki viss um að svona hefði þurft að fara ef
gjaldþrotið hefði ekki verið svona afgerandi og óafturkræft.
En gjaldþrot hefur líka afleiðingar á hinni hliðinni; kröfur tapast
og skuldaboltinn getur byrjað að rúlla. Í flestum tilfellum verða menn
og fyrirtæki gjaldþrota vegna þess að áætlanir standast ekki, hvort sem
það er vegna þess að þær voru svona óraunhæfar eða for sendur breyttust.
Mörgum er tamt að segja að fyrirtæki sem fer á haus inn sé dæmi um
mis tök, afglöp og jafnvel glæpsamlegt athæfi. Því má spyrja hvort gjald­
þrot sé refsivert í sjálfu sér.
Nú er það þannig að menn hafa stofnað til skuldbindinga sem þeir
ráða ekki við, gert óraunsæjar áætlanir og jafnvel gripið til ýmissa úrræða
sem þeir að öllu jöfnu hefðu ekki gripið til nema af því að það var farið
að þrengja um. Fengið þrotaveikina svo köll uðu. Staðreyndin er sú að
rekstur, bókhald og áætlanir flestra gjaldþrota fyrirtækja líta afskaplega
illa út, svona eftir á! Sögur um kennitöluflakkara eru ekki til að bæta úr
en þær byggjast á einföldunum, oft snýst kenni tölu flakk um að bjarga
þeim verð mætum sem felast í rekstri og við skiptasamböndum. Því
miður bera menn ekki alltaf gæfu til að standa rétt að málum eða af
þeirri hrein skiptni sem nauðsynleg er. En er gjaldþrot sá heimsendir
sem margir virðast telja? Er það ekki dæmi um þrótt samfélags ef
margir eru tilbúnir til að reyna að fara út í rekstur, hætta einhverju til
að skapa eitthvað? Eru ekki einu mis tökin að reyna ekki?
Í Bandaríkjunum er reynt að láta fólk komast snemma upp á lapp­
irnar eftir gjaldþrot (helmingur þeirra einstaklinga sem verða gjald þrota
þar verður það vegna veikinda, sem er efni í aðra umræðu) og sama má
segja um Bretland, en samkvæmt breskum gjald þrota lögum eru skuldir
gjaldþrota einstaklinga þurrkaðar út á 12 mánuðum. Í Þýska landi er
þessi tími níu ár og á Írlandi 12 ár.
Í fyrirtækjarekstri er mesta áhættan á fyrstu árunum og um 40%
af þeim fyrirtækjum sem verða gjaldþrota verða það á fyrstu fjórum
árunum í rekstri. Ekkert nýstofnað fyrirtæki er laust við áhættu.
Þetta eru tölur sem hinir svartsýnu sjá og þegar horft er til þess að
sumir sem standa að stofnun fyrirtækja glata öllu sparifé sínu og
enda skuldum vafðir og jafnvel gjaldþrota sjálfir þá er í raun stór­
furðulegt að nokkur skuli hefja rekstur. En vitaskuld er myndin ekki
svona svört og enn sem komið er er fyrirtækjarekstur besta leiðin til
þess að efnast.
Er gjaldþrot eins neikvætt og menn vilja vera láta? Auðvitað verður
ekki gert lítið úr þeim erfiðleikum sem þeim fylgja en gjaldþrot er
líka leið til að slá striki yfir hið liðna og vonandi marka nýtt upp­
haf. Það verður líka að horfa á að bæði skuldari og kröfuhafi eru að
viðurkenna að áformin, sem báðir ætluðu að hagnast á, gengu ekki
eftir. Skipbrotið var sameiginlegt en vitaskuld líta menn sjaldnast svo á.
En er þrótturinn að hverfa úr þjóðinni? Skráð voru 133 ný einka­
hlutafélög í október sl. samanborið við 256 einkahlutafélög í október
2009, sem jafngildir rúmlega 48% fækkun milli ára. Á sama tíma
er gjaldþrotum að fjölga og horfur á að í ár verði slegið met í gjald ­
þrotum fyrirtækja. Það hefur verið styrkur okkar Íslendinga að menn
rísa skjótt upp á lappirnar aftur og það hefur verið talið mönnum til
tekna. Það hefur verið haft eftir Markúsi Möller hag fræð ingi að það
sé skemmtilegra að hjálpa mönnum á fætur en leiða þá til rekkju. Það
er nokkuð sem stjórnvöld mættu hafa í huga áður en menn breiða
sængina endanlega yfir höfuðið.
Er glæpur að verða gjaldþrota? Svarið er líklega einstaklingsbundið en undanfarin misseri hafa spunnist miklar
umræður um tíðni og fjölda gjaldþrota í íslensku samfélagi. Það hefur haldist í hendur við vangaveltur um hvernig
hægt sé að milda áhrif hrunsins á einstaklinga og fyrirtæki.
ER GLÆPUR AÐ VERÐA
GJALDÞROTA?
En er þrótturinn að hverfa úr þjóð­
inni? Skráð voru 133 ný einka hluta ­
félög í október sl. samanborið við
256 einka hluta félög í október 2009,
sem jafngildir rúmlega 48% fækkun
milli ára.
Í fyrirtækjarekstri er mesta áhættan
á fyrstu árunum og um 40% af þeim
fyrir tækj um sem verða gjaldþrota
verða það á fyrstu fjórum árunum í
rekstri.