Tímarit Máls og menningar - 01.04.1941, Page 64

58
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
almenna skynsemi að vinna úr henni, eins og bezt sést
á því, hvernig reynsla sama eðlis verður undirstaða
margvislegra kenninga, ef reynt er að álykta af lienni.
Það má halda þvi fram, að hún sé „af imynduðum
heimi“. En er ekki mannleg ímyndun einn hluti mann-
legs raunveruleika? Það er rangt að jafna lienni við
óra geðsjúklingsins. Því til sönnunar má nefna, að menn
með slíka andlega reynslu liafa oft samhliða verið harð-
skynsamir og meinpraktiskir menn, sem framkvæmt
hafa mikla og nytsamlega liluti. Eg er t. d. alveg sann-
færður um, að fyrsti vísir ýmissa stórfelldustu vís-
indalegra uppgötvana liefur verið andleg reynsla, inn-
blástur, sem er náskyldur andagift listamanna og sinna-
skiptum trúmanna. Hann hefur opnað þeim sýn út vfir
það, sem þeim þangað til hafði virzt skynsamlegt, gef-
ið þeim djörfung til þess að brjóta hág við eldri kenn-
ingar. Það er þetta ástand, sem Einar Benediktsson lief-
ur reynt að lýsa með orðunum:
Heilinn greinir skemmrá en nemur taugin.
En munurinn á vísindamanninum og listamanninum
er sá, að innblástur listamannsins kristallast í myndum,
orðum, tónum o.s.frv., sem hrífa aðra menn með sefjun-
armætti, — innblástur vísindamannsins verður honum
linoða, sem liann reynir að rekja sig eftir um brautir
rannsókna, sannana, ályktana. Hans eigin og annarra
manna skynsemi setja honum þar einatt takmörk, svo
að niðurstöðurnar, sem hann getur fært sönnur á, ná
miklu skennnra en þau sannindi, sem liann upphaf-
lega óraði fyrir. Þær geta siðar orðið nýjum mönnum
undirstaða nýrrar útsýnar, sem þokar þekkingunni enn
hænufet áleiðis. En einatt er torvelt fyrir vísindamann-
inn að nema staðar við það sannanlega. Iiann endar í
tilgátum, líkindum. Öll hin miklu frumspekikerfi eru
al' þessu tagi, nokkurs konar vísindalegur skáldskapur.
Vaxtarbroddur mannlegrar þekkingar er ekki það, sem
sannað hefur verið, heldur spurningarnar, leitin, tilgát-