Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Side 139

MYNDLIST
129
um við önnur mannleg viðfangseíni á hverjum tíma. Eitt af hnignunar-
einkennum grískrar menningar var það, að mynd hafði fengið svo arf-
gengt vanaform að rúm fyrir nýjar hugmyndir og tjóningarmöguleika
var ekki fyrir hendi, enda ekki grísk fornmenning lengur. Myndhöggv-
arinn Bertel Thorvaldsen gerði þó löngu seinna eftirlíkingu grískrar
myndlistar.
En það er ekki hægt að endurskapa forna menningu, fornar rnyndir,
þannig að þær flytji með sér hið upphaflega menningargildi sitt. Tjáning
og listform hinna ýmsu tíma eru mjög ólík og misjöfn að innihaldi og
gæðum. Tíminn heldur áfram, og í kjölfari hans er meira og minna
af listum með sérstæðum einkennum er ekki hefðu skapazt við önnur
skilyrði en einmitt þau sem voru fyrir hendi. Þarinig hefur listamaður-
inn orðið nokkurskonar brennipunktur samtíðar sinnar á hinum ýmsu
menningartímabilum, auga heimsins, næmur fyrir umhverfi sínu og
fólkinu í kringum sig.
Við erum hluti af náttúrunni og þær hugmyndir sem við gerum okk-
ur um náttúruna eru einnig hluti af okkur sjálfum. Mannleg hugsun á
sér rætur í hlutrænum veruleika sem í upphafi hefur einnig sett hana af
stað. Frá upphafi mannlegrar skynsemi hafa spurningar um afstöðu
skoðandans og veruleikans, mannsins og umhverfisins, hugsunarinnar
og hlutarins, verið viðfangsefni heimspekinga og vísindamanna, og svo
er ennþá. Listamenn hafa þá sérstöðu að þeir byggja verk sín á öðrum
forsendum en heimspekingar og vísindamenn, þó margt sé svipað
með þróun hugmynda og jafnvel tilfinninga uppfinningamannsins
og listamannsins. Þar sem forsenda eða staðreynd vísindamannsins
er ef til vill ljóshraðinn, er staðreynd listamannsins kannski venju-
legur eða óvenjulegur steinn sem hann hefur fundið. Honum finnst
að hægt sé að gefa steininum skarpara horn hér, mýkri ávala þar,
fegurri heild. Ef honum nægir það ekki eingöngu, gerir hann ef til
vill um leið mynd af guði sínum eða öðru sem honum kann að vera
hugstætt, og steinninn heldur áfram eftir að verkinu er lokið að sýna
það sem manninum var hugleikið. Af náttúrunni hefur maðurinn
sjálfsagt mjög snennna lært hrynjandi: það sem endurtekur sig með
ákveðnu millibili, flóð og fjara, hjartaslög, fótatak o. fl. Snemma
hefur hann einnig lært í myndum sínum og dansi að gefa hrynjandinrií
fjölbreytni, leika sér með hana, verða herra hennar, gerandi og þol-
Timarít Máls og menningar, 1.—2. h. 1950 9