Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Side 141

MYNDLIST
131
hverjum „isma“ eða reglum, sem mundu leysa „gátuna“ ef þær væru
lagðar á borðið. Þetta er þó ekki svo og hefur aldrei verið. Umfram
þær erfðir sem menning yfirleitt hefur að farvegi eru slíkar reglur
ekki til. Það hefur sýnt sig að listamenn eru beztir með óbundnar
hendur, frjálsir gagnvart gömlum og nýjum hefðum, — en kyrrstaða
virðist ósamræmanleg eðli náttúrunnar.
Nú á tínium er algengt að myndlist sé misskilin vegna þess að annað
lífsform, önnur öld en sú sem við lifum á, er tekið of hátíðlega og met-
ið á kostnað þess sem veriÖ er að skapa. Aður fyrr breyttist lífsform-
ið miklu hægar og misskilningur af þessu tagi því sjaldgæfara fyrir-
brigði. Fyrir aldamótin síðustu finnum við gott nútíma dæmi um þetta
í lífsstarfi franska málarans Cézanne og þeirri staðreynd að myndir
hans voru almennt ekki teknar „alvarlega11, að blaðadómurum fund-
ust þær Ijótar og líkastar því sem börn gera þegar þeim eru gefnar
litkrítir, og kunna sér ekki hóf eða læti. Hann var orðinn aldraður
maður þegar augu manna opnuðust fyrir verðmætunum sem mvndir
hans geyma, en síðan hafa þær almennt verið lagðar til grundvallar
því sem kurteislega má telja „fagra“ myndlist, og sennilega af ástæðum
svipuðum þeim sem um getur í sambandi við Bertel Thorvaldsen. I
dag er algengt að þeir, sem mikið mála og selja af myndum, máli líkt
og Cézanne gerði, þó þeir séu ólíkir honum að hæfileikum eins og
frekast má veröa. Myndir Cézanne hafa á þeim 44 árum sem liðin eru
síðan hann dó reynzt heppilegri til að leggja undir sig heiminn en her-
sveitir Frakklands til að verja sín eigin landamæri. Mynd er þrátt fyr-
ir allt ennþá heppileg til þess að breyta fólki: sjón þess á umhverfi
sínu og fegurðarvitund þess.
Listræn fegurð á sér rætur í mannlegu eðli, er háð eiginleikum
þess. Hún er ekki náttúrufyrirbrigði eins og t. d. aödráttaraflið,
og veröur ekki útskýrð fremur en tilveran sjálf. Fegurðarhugmynd-
in er eins margbreytileg og mennirnir eru margir. Áhrif frá skýi,
fjalli, bréfsnepli á gangstéttinni, malbiki götunnar, flókinni bygg-
ingu blómsins, kvisti í loftinu eða í veggjum, geta hjálpaÖ til að skapa
mynd sem er ekki af þessum hlutum. Allir vita að fjórum sinnum fjór-
ir eru sextán — en hver skilur einn? Hver skilur manninn sem áður
en sögur liófust lagaöi stein til samræmis við heimsmynd sína, trú og
fegurðarvitund? Sá sem skilur hann hefur hæfileika til að skynja alla