Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Blaðsíða 152

142
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
sósíalisma nú á dögum í raun réttri
manngildisatriði, gildir drengskap og
hugrekki til að fylgja Jm' sem rnenn vita
að er rétt, með öðrum orðum samvizku-
spurning til hvers manns hvar sem hann
á heima á jörðinni.
Þessi samvizkuspurning sem hér er
vikið að 6tríðir allríkt á hug Ingjalds
Jónssonar, þeirrar persónu sem fer með
aðalhlutverkið í bók Agnars Þórðarson-
ar, Haninn galar tvisvar. Ingjaldur sem
er ungur menntamaður í Reykjavík hef-
ur hneigð í sér til kommúnisma og telur
sig um skeið fylgja þeirri stefnu, en
gefst upp við það og snýst síðan æfur
gegn fyrri skoðun sinni. Hann veit þó
hún muni sigra, og skólabróðir hans,
kommúnistinn Eiður, er sá eini sem
hann virðir nokkurs og hann verður ein-
att að láta undan fyrir rökum hans. En
Ingjaldi bregzt manndómur, og að vísu
áður en nokkuð reynir á hann, og leitar
uppi átyllur og afsakanir til að hverfa
frá skoðun sinni. Agnar lýsir honum
sem veikluðum smáborgara sem þorir í
hvorugan fótinn að stíga en snýst þó
jafnan á sveif með þeim öflum er hann
telur í svipinn sterkari, er reikull og
huglaus. Bróðir hans er tekið hefur við
verzlun af föður þeirra er aftur á móti
liarðsvíraður kaupsýslumaður, hiklaus
í afstöðu sinni. Ingjaldur hefur að velja
milli sannfæringar sinnar um kommún-
isma (eða hálf-sannfæringar því að ekki
er hann heill í neinu) og þægindalífs í
skjóli auðstéttarinnar, og þegar dóttir
TÍks útgerðarmanns býður honum hönd
sína lætur hann teningunum kastað. En
samvizkan áreitir hann svo að hann
verður að hervæðast gegn henni og
hefna sín á því sem hann var áður og
færist í ofsóknar ham: úr hugleysingjan-
um verður sjúkur ofstækismaður. Agnar
lýsir bezt þessu umskiptingseðli í dæmi
því er hann tekur í fyrsta kafla bókar-
innar. Ingjaldur er jafn óheill í ást
sinni sem stjórnmálum.
Þessi skáldsaga Agnars, hin fyrsta er
hann hefur gert, dregur eflaust að mörgu
leyti upp rétta mynd, þó að sönnu yfir-
borðslega, af lífsviðhorfum borgaralegr-
ar æsku. Mest dregur úr áhrifum bókar-
innar hvað lítið er látið reyna á Ingjald,
hve lítil saga gerist og umhverfið er við-
burðasnautt þar sem persónurnar hrær-
ast, ýmsar hálfgerðir skuggar. Hér er
eins og höfundinn sjálfan bresti kjark
til átaka og til að kryfja viðfangsefnið
djarflega til mergjar. Sagan mun eiga
að gerast árin fyrir síðustu heimsstyrj-
öld en er rituð 1947 og ber í rauninni
einkenni hernámsáranna, hins hvarfl-
andi tíðaranda, ístöðuleysis f skoðunum
og kæruleysis í athöfnum sem þá komst
í tízku.
Þrátt fyrir ágalla sem nefndir hafa
verið er Haninn galar tvisvar athyglis-
verðasta sagan sem hér hefur komið út
eftir ungan höfund síðustu árin. Af
byrjendabók er hún vel gerð. Höfundur
tekur alvarlega á málum og heiðarlega.
Hann kann grein á listformi skáldsögu.
Sögunni er skipt í stutta kafla er standa
saman í góðri heild með nokkurri fjöl-
breytni. I upphafskafla bregður höfund-
ur upp mynd af sögunni allri og skap-
gerðareinkennum höfuðpersónunnar. —
Stíll og málfar stendur til bóta, en er
á sprettum all-kjammikið og listrænt.
Höfundur hefur eftirtektargáfu og frá-
sögnin er lifandi; bókin skemmtileg af-
lestrar enda þótt maður sakni þar veru-
legrar sögu. Þessi fyrsta bók Agnars
sýnir að hann er efnilegt skáld og er
tilhlökkunarefni að sjá næstu skáld-
sögu hans. Kr. E. A.