Tímarit Máls og menningar - 01.12.1952, Blaðsíða 111

UMSAGNIR UM BÆKUR
317
sem valda voveiflegum atburðum í Sálu-
messu og gefa þar með til kynna van-
þóknun sína á stefnu og fastheldnistrú
fólksins. Að minnsta kosti fannst Einari
bróður hann hafa brugðizt Einbúa, en
duldi það undir kaldhryssingnum. Og
þúfnakollarnir hlutu undan að láta kröf-
um tímans, en með þeim gekk á leiðar-
enda bóndinn á Bjargi, tengdasonur og
andlegur arftaki gamla Brands. Hvað er
eðlilegra en hollvættir jarðarinnar
skynji betur en heimaalningar afdala-
bæja, hvað henni hentar? — Ekki er þó
efniviður fólksins í Heiðinni né Þrídöl-
um yfirleitt lakari en annars staðar,
öðrti nær. Þaðan koma skörungarnir,
forystumennirnir, sem eiga eftir að leiða
sveitunga sína frant á við til meiri menn-
ingar og þarfari þroska, ef þeir bregðast
ekki köllun sinni, ef til vill þjóðina alla.
Gunnar Gunnarsson er aldrei nein smá-
sál í frásögn. — En þeir, sem bregðast
köllun sinni eða rísa öndverðir, snúast á
hverfandi hveli og steypast fallandi fæti
fyrir blæ örlaganna.
Söguleg ttmgerð Sálumessu er yngri
en Heiðaharms. Það leiðir af sjálfu sér.
Hér finnum við betur lífshræringar sam-
tíðarinnar utan að, en það er ekki fyrir-
fólkið, rótgrónir óðalsbændur, eins og
Oddttr á Bjargi, sem taka þar fyrstir við,
heldur smælingjarnir, sem minnst eiga
undir sér. Þrídælir voru aldrei fyrir að
flíka stjórnmálaskoðunum sínum við ó-
kunnuga, og lítið hefði þýtt að senda
þangað blaðasnáp í fréttasnat. Sumir
snúast öndverðir, þegar sími er lagður
um sveitina, og fagna Reykjavíkurreið
sunnlenzkra bænda 1905, þegar þeir
heimtuðu af innlenda ráðherranum, að
hann legði ekki síma til landsins. En
þeir hinir sömu Þrídælir ttrðu fegnir að
nota símann, þegar hann var kominn, —
og er. þessi saga rattnar ekki með öllu
óþekkt enn í dag.
Allir Þrídælir standa sem einn maður
með kröfunni um fullt sjálfstæði úr
hendi Dana. Jafnvel gufan hún Elín
gamla frá Haugi, melflugan, getspök
þrátt fyrir roluháttinn, hefði ábyggilega
sótt fast kjörstað, hefði hún lifað vorið
1944. Og það væri fróðlegt að vita,
hvernig Þrídælir yfirleitt hefðu brugðizt
við örri þróun nútímans, en ef til vill eig-
ttm við eftir að sjá það í framhaldi Urð-
arfjöturs.
IV
Loks skal vikið fám orðum að frá-
gangi útgáfunnar. Hann er yfirleitt góð-
ur. Þó eru nokkrar prentvillur, sem ég
fann, án þess að ég væri nokkuð að leita
þeirra. í XII. bindi: 166. bls., 10. línu að
neðan söncL fyrir hönd; 192, línurugl
neðst; 271, 6. I. a. n. vatssúpuna fyrir
vatnssúpuna. — I XIII. bd. rakst ég á
fleiri: 15., 10. a. n. jarðarinar fyrir jarð-
arinnar; 40,13.—14. a. o. gengin f. geng-
inn; 80,1. a. o. í heimi sér f. í heimi liér;
246, 11. a. o. hesbaki f. hestbaki; 302, 8.
a. n. einkannlega f. einkanlega. Loks er
ótalin versta villan, þegar bæjarnafninu
Grind er breytt í Grund á 58. bls.
(Grundar-Þorri i. Grindar-Þorri). Enn-
fremur verður víst að skrifast á reikning
prófarkalesara jöðursins f. jöðurins (88.
bls., 11. a. o.), og væntanlega hópur
skjólklœddra manna ... stikuðu á land
f. stikaði á land (133. bls.), því að það
var hópurinn, sem stikaði. — Hins vegai
skil ég ekki, hvers vegna Þrídælir voru
að efast um það, að tuttugasta öldin væri
upp runnin, þegar ártalið byrjaði á 19..,
heldur köllttðu það nítjándu öldina. 134.
bls. Eg hélt sú málvenja væri ekki til í
íslenzku.