Tímarit Máls og menningar - 01.03.1954, Síða 88

78
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
leiðir af sér aðrar: Getum við borið saman menningu ýmissa þjóða og
skipað þeim niður eftir gildi? Hver er mælikvarðinn?
Vissulega er spurningin örðug viðureignar, eins og drepið var á í
upphafi. Enginn getur sagt um, hvort sé fegurra miðnætursól eða tindr-
andi norðurljós, — gotnesk kirkja eða Hómerskvæði. 011 þessi atriði
vekja hjá mönnum tilfinningar, geðhrif. Það eina, sem hver einstakur
maður getur fullyrt, er að eitt þessara fyrirbæra hafi veitt honum
meiri sálræna fullnægju en annað. En sá dómur er huglægur (subjek-
tíjur) og fjarri því að vera hlutlaus og algildur. Enda þótt allir menn
væru sammála um, að sama menning eða sama menningaratriði veitti
þeim mesta gleði og hamingju allra, breytir það engu um hlutdrægni
úrskurðarins.
Spurningunni um gildi menningar verður því aðeins svarað, að við
liöfum fundið hlutlausan, objektífan mælikvarða, sem ekki er afleiðing
geðhrifa eða „smekks“. Sé ekki unnt að finna þennan mælikvarða, við-
urkennum við, að öll menning sé góð og gild, svo fremi að hún full-
nægi þörfum þegna sinna. En þó að sumir haldi ef til vill þeirri skoð-
un á loft og vafalaust af einhverju réttmæti, er það röng notkun orðs-
ins menning eins og það er almennt skilið. Menning — ómenning er
miklu meira en „háttur að lifa“.
Hvað er annars átt við með því að segja að menning „fullnægi þörf-
um“? Ef hún fullnægir einhverjum þörfum, vekur hún engu síður aðr-
ar. Fæstar þarfir nútímans eru arfgengar, flestar eru þær beint afkvæmi
menningar hans.
Ef til vill er unnt að meta gildi menningar eftir varanleik hennar, líf-
væni hennar, hæfni hennar að halda ætíð sömu stefnu. En hægt er að
lifa lengi og lifa við skömm. Langlífið eitt segir ekkert um gildi lífsins,
siðferðisþroska þess, hæð þess. — Stefnufesta menningarinnar fræðir
heldur á engan hátt um réttmæti stefnunnar. Mælikvarðinn þarf að ná
yfir allar víddir menningarinnar: ekki einungis lengd hennar, heldur
og hæð og breidd.
Þegar ég skrifa þessar línur, finn ég, hversu erfitt er að láta ekki
hlutdræg sjónarmið villa sér sýn. Hvers vegna leitast ég við að finna
úrræði til að meta gildi menningar? Er það ekki af því, að ég sem
einstaklingur vil finna ákveðnum sjónarmiðum hlutgeng rök? Hvað er
menning án mannúðar? Hvað er hún án listar, sem við getum notið?