Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1954, Side 111

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1954, Side 111
UMSAGNIR UM BÆKUR 101 ískri krítik eða draga upp aðra mynd af söguöldinni en þá, sem þeir hafa drukk- ið í sig með móðurmjólkinni. Á síðustu áratugum 19. aldar og á 20. öld hafa þó sagnfræðingar yfirleitt leitazt við að skapa sér aðra mynd og raunsærri af söguöldinni. Þá er fyrir alvöru farið að reyna að finna samhengi í sögu þjóð- veldistímans, gera sér mynd af þróun atvinnuhátta og þjóðfélagsskipunar. Mikið hefur áunnizt á þessu sviði, en mörg vandamál eru enn óleyst og verða sennilega sumar gátumar aldrei ráðnar með öruggri vissu. Samfara þessum rannsóknum hefur hin rómantíska skoð- un 19. aldar orðið að víkja, menn sjá ekki lengur tímabilið í rósrauðum hill- ingum, heldur í gráfölva hversdagsleik- ans. Ef til vill hafa sumir gengið of langt í hina áttina og ekki viljað koma auga á neitt annað en skuggahliðarnar. Það ber að telja til stórlíðinda í ís- lenzkri sagnfræði, er ungur sagnfræðing- ur, Bjöm Þorsteinsson, ræðst í að rita heildarsögu þessa tímabils. Viðfangs- efnið er geysivandasamt, úr umfangs- miklum heimildum er að vinna, og skoð- anir fyrri sagnfræðinga stangast oft í ýmsum meginatriðum. En Björn gengur að verkinu með elju og vinnugleði og fer sínar eigin leiðir, þegar því er að skipta. Einn höfuðkostur þessa rits er það, að höfundurinn lítur ekki á sögu ís- lands sem eitthvað alveg sérstakt, slitið úr tengslum við hina almennu þróun í Evrópu, en slíkt hefur viljað brenna mjög svo við hjá ýmsum hinna fyrri sagnfræðinga. Saga íslendinga verður hvorki á þessu tímabili né endranær skil- in nema með sífelldri hliðsjón af þróun- inni úti í hinum stóra heimi. Hitt er svo annað mál, að ýmislegt í atvinnuháttum, stjómarfari og menningu þróaðist á sér- kennilegan hátt úti á íslandi. Það er i samræmi við þessi vinnubrögð Björns, að hann lætur rit sitt ekki hefjast með upphafi íslandsbyggðar, heldur fjallar um það bil fjórðungur ritsins um sögu Evrópuþjóðanna og þá einkum germ- anska stofnsins áður en ísland fannst. Bókin hefst meira að segja á myndun sjálfrar jarðarkúlunnar. Margt er fróð- legt í þessum köflum, ekki sízt að því er snertir forsögu Norðurlandaþjóðanna og þá einkum Norðmanna, en höfundur leggur á það mikla áherzlu, eins og auð- vitað er rétt, að saga íslendinga á þjóð- veldistímanum verði alls ekki skilin án þess að hafa í huga allar þjóðfélagsað- stæður í Noregi, er landnámsmenn tóku sig þaðan upp. Þeir komu úr landi ætt- arríkja, þar sem höfðingjavald og trúar- brögð voru samvafin á óteljandi vegu, en víkingaöldin hafði þó komið af stað losi á þessu sviði að minnsta kosti í sumum hlutum Noregs. En dvöl hinna fyrstu kynslóða í nýju landi með ólíkum að- stæðum hlaut þó að valda miklum breyt- ingum, og hið nýja blandaðist hinu gamla á marga vegu. Hann rekur síðan siðaskiptin, er íslendingar tóku kristni og upphaf siðmenningar, ritlistar og ým- issa alþjóðlegra menningarstrauma, sem sigla í kjölfar kristninnar. Skoðanir Bjöms á áhrifum kirkjunnar á þróun höfðingjavalds á íslandi er eitt hið ný- stárlegasta í ritinu, en hann leggur á það megináherzlu, að kirkjustaðimir og þær margvíslegu tekjur er þeim fylgdu, hafi orðið helzta undirstaða höfðingjavalds- ins og átt meginþátt í þeirri stórfelldu röskun, sem varð á allri valdaafstöðu í landinu á 12. og 13. öld. Ýmsar höfð- ingjaættanna nota kirkjuauðinn í sína þágu og hef jast með því til auðs og vegs langt umfram aðrar. Það er ekki fyrr en
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.