Tímarit Máls og menningar - 01.03.1954, Page 112

102
TÍMARTT MÁLS OG MENNINGAR
síðar, að’ leiðir skiljast fyrir alvöru með
höfðingjavaldi og kirkjuvaldi á íslandi,
og raunar hefst gullöld kirkjuvaldsins
hér á landi eftir að völdum kaþólsku
kirkjunnar er tekið að hnigna úti í Ev-
rópu.
Björn ræðir í lok ritsins um það, hvað
valdið hafi hruni þjóðveldisins á íslandi
og því, að þjóðin komst undir erlent
vald. Hér er um að ræða einhverja ör-
lagaríkustu atburði íslenzkrar sögu, og
hætt er við, að menn verði ekki í bráðina
að öllu leyti á eitt sáttir um þetta mál.
Það hefur verið skoðun margra sagn-
fræðinga, að missir hins pólitíska frels-
is hafi siglt í kjölfar ósjálfstæðis í sigl-
ingum og utanríkisverzlun. íslendingar
hafi ekki átt neinn kaupskipaflota til að
halda uppi siglingum til annarra landa
og verið þar upp á Norðmenn komnir,
sem hafi náð kverkataki á íslendingum
á verzlunarsviðinu. Hafi þetta leitt til
þess, að hið upprennandi norska kon-
ungsvald, sem einmitt um þessar mundir
var oftast í bandalagi við norsku kirkj-
una, hafi fyrr eða síðar hlotið að ná fs-
landi undir sig. Björn gerir minna úr
þessu, en oftast hefur verið gert fram til
þessa, hann telur utanríkisverzlun fs-
lendinga hafa verið mjög litla um þetta
leyti, og að þeir hafi verið sjálfum sér
nógir í flestum efnum. Hins vegar hafi
íslenzku höfðingjarnir vanrækt að skapa
sér það ríkisvald, sem íslenzka þjóðveld-
ið þarfnaðist á því þróunarstigi, sem það
þá var statt, en fleygt sér í staðinn í
faðm Noregskonungs. Sennilegt er, að
ýmsir verði Birni ekki að öllu leyti sam-
mála um þessi atriði. Um þetta bil mið-
alda var varla til önnur pólitísk teóría
í Evrópu en kenningin um teókratíið,
hinu veraldlega ríki bæri að stjórna að
guðslögum, og skylda hins veraldlega
valds væri að reyna að skapa guðsríki
á jörðu. Það er fyrst borgarastétt renais-
sancetímans, sem reynir að nýju að
skapa pólitísk fræðikerfi á veraldlegum
og raunsæjum grundvelli. Hugtök eins
og ríkisvald og framkvæmdarvald voru
gersamlega framandi íslenzku höfð-
ingjastéttinni á 13. öld, þau mótast ekki
að neinu ráði fyrr en rúmum fjórum
öldum síðar. Við megum því ekki gera
ráð fyrir skýrri pólitískri hugsun í nú-
tímaskilningi hjá mönnum þessa tíma-
bils. Og um þjóðernistilfinningu í nú-
tímaskilningi var heldur ekki að ræða
um þessar mundir, hún mótast ekki til
neinnar hlítar fyrr en með rómantíkinni.
Það voru skyldurnar við heilaga kirkju
og svo lénsdrottin, sem öll áherzla var
lögð á á þessum öldum, en ekki á þjóð-
erni, tungu og sjálfstæði þjóða eins og
nú á dögum. Með þessu vil ég síður en
svo reyna að hvítþvo höfðingja Sturl-
ungaaldar, þeirra sök er eflaust mikil,
en varast verður að leggja nútímamæli-
kvarða á þessa fjarlægu öld. Og Bjöm
kemur hér fram með ný sjónarmið á við-
fangsefni, sem sjálfsagt á eftir að valda
sagnfræðingum heilabrotum enn um
langt skeið.
Rit Bjöms er í senn stórfróðlegt og
bráðskemmtilegt aflestrar, og enginn,
sem áhuga hefur á íslenzkri sagnfræði
getur leyft sér að ganga fram hjá því.
Nú er ég að vona, að Björn haldi áfram
og láti okkur næst heyra eitthvað um
hinar myrku aldir íslandssögunnar, 14.
og 15. öldina, þar sem heimildimar em
mjög í brotum. Vitað er, að hann hefur
kynnt sér verzlunarsögu íslendinga á
þessum öldum alveg sérstaklega og hann
hefur sjálfsagt hug á að glíma við hin
mörgu torleystu vandamál þess tímabils.
Ég vona, að hann láti ekki hér staðar