Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Blaðsíða 25

VANDAMÁL SKÁLDSKAPAR Á VORUM DÖGUM
135
blinda og mentunarsnauða menn; en vilji einhver listamaður semja sig
að siðum þeirrar fáfræði sem þjóðfélagslegt óréttlæti hefur látið verða
hlutskifti mikils hluta mannkyns, og ef maður vill miða viðleitni sína viS
þetta ástand af því maður trúir því ekki að þetta fólk muni nokkurn tíma-
skána að smekk eða hefjast úr fáfræði og frumstæði, — þá fæ ég ekki
betur séð en komið sé í vonlausan vítahring; og hætt við að maður sé í
þokkabót kominn útá hinn hála ís mentafjandskaparins.
Nú dregur nær lokum þessara fátæklegra hugleiðinga minna um/
vandamál skáldskapar og lista á vorum tímum. Ég skal ekki þreyta yður
með því að draga saman mál mitt í ályktanir, ég kom ekki híngað til þess
að grundvalla kenníngu né troða uppá yður neinum lærdómi, heldur til
þess að rabba aftur og fram um nokkur hugstæð efni; og ef nokkuð það
sem ég hef sagt hér yrði til þess að vekja einhvern af áheyrendum mínum
til umhugsunar, eða gæti orðið mönnum uppörvun til áframhaldandi
umræðu einhverntíma seinna, um málefni sem eru eftilvill ekki með öllu
einskisverð, þá mundi ég telja að ferð mín híngað væri ekki til einskis
farin.
En einn er sá hlutur sem ég vildi leyfa mér að rifja upp aftur og leggja
áherslu á áður en ég yfirgef þennan ræðustól, og það eru þau mál öðrum
málefnum brýnni sem varða framhaldstilveru manna á jörðu hér — já
eða nei. Mér virðist að sé maður ekki jákvæður um þetta atriði, og um
leið reiðubúinn að leggja eitthvað af mörkum í þágu friðarins og til
þess að vinna gegn stjórnmálamönnum tortímíngarinnar, þá geti maður
hvorki verið skáld né listamaður. Sá sem ekki er mannfólkinu unnandi
er ekki heldur til fær að skapa listaverk í neinu formi. Að skrifa útí
bláinn, að semja bækur fyrir auðn og tóm, er ógerníngur; og enn meiri
ógerníngur er að semja bækur eða búa lil listaverk handa mannkyni sem
maður hefur ekki trú á, mannkyni sem maður fyrirlítur og vonar að
verði tortímt; í því falli mun verða lítt gerlegt að hreyfa pennann. Sem
skáld hlýtur maður að semja bækur handa einhverju fólki, og svo er um
aðra listamenn, hvort heldur þeir mála eða móta. Og maður verður að
hafa einhvern áhuga fyrir því fólki sem bækurnar eða myndirnar eru
ætlaðar; -— því pappír sá eða léreft sem maður hefur fyrir sér er aðeins
blekkíng; það sem maður skrifar eða málar á, er, þegar öllu er á botninn
hvolft, aðeins hugir menskra manna. Og það er ekki einhlítt að þekkja
eða skilja það fólk sem maður ætlar listaverk sín, manni verður líka að