Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Blaðsíða 73

Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Blaðsíða 73
ÞJÓÐIR OG TUNGUMÁL 183 en því svara esperantistar á þá leið, að einmitt með þolfallinu og beyg- ingu lýsingarorða sé unnt að ná miklu meira frjálsræði í orðaröð og stílbrigðum en ella, enda er orðaröðin frjáls og óbundin í esperanto vegna þessa. Að sjálfsögðu þarf nemandinn að kunna dálítið í almennri málfræði til þess að geta lært esperanto. Þess þarf við hvaða tungumál sem er, og reglan um notkun þolfalls í esperanto er í sjálfri sér ákaflega einföld: Sá, sem verknaður sá, er sögnin segir, kemur fram á eða hefur áhrif á, er þolandi eða andlag sagnarinnar (verknaðarins), en sá, sem framkvæmir verknaðinn, nefnist gerandi eða frumlag. Þetta er eitt undirstöðuatriði almennrar málfræði. Eiginlegt þolfallsandlag eða rök- réttur þolandi er jafnan í þolfalli í esperanto, t. d.: La knabo vidis la katon (drengurinn sá köttinn). — Af íslenzku setningunni er ljóst, að það er drengurinn, sem sér köttinn, en ekki þar með sagt, að kötturinn sjái drenginn. Þá er drengurinn gerandi (frumlag) og köttinn þolandi (andlag), og þar með er Ijóst, að í esperanto verður la knabo að vera í nefnifalli og la katon í þolfalli. Forsetningar í esperanto taka aldrei með sér annað fall en nefnifall, nema önnur orð í setningunni krefjist þess, Ef við athugum málið, sjáum við undireins, að skipta má öllum tíma í þrjá hluta, liðinn tíma (þátíð), yfirstandandi tíma (nútíð) og ókominn tíma (framtíð), en ekki eru það nema sum mál, sem taka tillit til þessá. íslenzka til dæmis hefur ekki neina reglulega framtíð. Það sem kallað er framtíð í íslenzkri málfræði („ég mun kalla“), hefur alltaf einhverja aukamerkingu, líkindi til einhvers eða þess háttar, en í framtíðar stað notar íslenzkan nútíð: ég kem á morgun. En í esperanto er þessu þann veg háttað, að þær sagnir, sem fela í sér framtíð, enda á os, þær sem merkja nútíð enda á as, og þær sem merkja þátíð enda á is. Ein hjálpar- sögn er til í esperanto, að vera, esti, og ef menn vilja, má nota hana með lýsingarhætti germyndar og þolmyndar, en þeir hafa endinguna inta, ita, anta, ata, og onta, ota (sögnunum raunverulega breytt í lýsingarorð). Hins vegar er að öllum jafnaði hægt að komast hjá því að nota þessar orðmyndir, þær gera málið venjulega óþarflega snúið og flestum byrj- endum hættir um of til að nota þær. Eins og getið hefur verið sá Zamenhof fljótlega, að einn versti þrösk- uldur manna við málanám er hinn gífurlegi fjöldi orðstofna í öllum þjóðtungum. Hann setti því í esperanto fjölda viðskeyta, en nokkur hafa bætzt við, eftir að málið tók að þroskast við notkunina. Fyrst er á
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.