Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Qupperneq 73

Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Qupperneq 73
ÞJÓÐIR OG TUNGUMÁL 183 en því svara esperantistar á þá leið, að einmitt með þolfallinu og beyg- ingu lýsingarorða sé unnt að ná miklu meira frjálsræði í orðaröð og stílbrigðum en ella, enda er orðaröðin frjáls og óbundin í esperanto vegna þessa. Að sjálfsögðu þarf nemandinn að kunna dálítið í almennri málfræði til þess að geta lært esperanto. Þess þarf við hvaða tungumál sem er, og reglan um notkun þolfalls í esperanto er í sjálfri sér ákaflega einföld: Sá, sem verknaður sá, er sögnin segir, kemur fram á eða hefur áhrif á, er þolandi eða andlag sagnarinnar (verknaðarins), en sá, sem framkvæmir verknaðinn, nefnist gerandi eða frumlag. Þetta er eitt undirstöðuatriði almennrar málfræði. Eiginlegt þolfallsandlag eða rök- réttur þolandi er jafnan í þolfalli í esperanto, t. d.: La knabo vidis la katon (drengurinn sá köttinn). — Af íslenzku setningunni er ljóst, að það er drengurinn, sem sér köttinn, en ekki þar með sagt, að kötturinn sjái drenginn. Þá er drengurinn gerandi (frumlag) og köttinn þolandi (andlag), og þar með er Ijóst, að í esperanto verður la knabo að vera í nefnifalli og la katon í þolfalli. Forsetningar í esperanto taka aldrei með sér annað fall en nefnifall, nema önnur orð í setningunni krefjist þess, Ef við athugum málið, sjáum við undireins, að skipta má öllum tíma í þrjá hluta, liðinn tíma (þátíð), yfirstandandi tíma (nútíð) og ókominn tíma (framtíð), en ekki eru það nema sum mál, sem taka tillit til þessá. íslenzka til dæmis hefur ekki neina reglulega framtíð. Það sem kallað er framtíð í íslenzkri málfræði („ég mun kalla“), hefur alltaf einhverja aukamerkingu, líkindi til einhvers eða þess háttar, en í framtíðar stað notar íslenzkan nútíð: ég kem á morgun. En í esperanto er þessu þann veg háttað, að þær sagnir, sem fela í sér framtíð, enda á os, þær sem merkja nútíð enda á as, og þær sem merkja þátíð enda á is. Ein hjálpar- sögn er til í esperanto, að vera, esti, og ef menn vilja, má nota hana með lýsingarhætti germyndar og þolmyndar, en þeir hafa endinguna inta, ita, anta, ata, og onta, ota (sögnunum raunverulega breytt í lýsingarorð). Hins vegar er að öllum jafnaði hægt að komast hjá því að nota þessar orðmyndir, þær gera málið venjulega óþarflega snúið og flestum byrj- endum hættir um of til að nota þær. Eins og getið hefur verið sá Zamenhof fljótlega, að einn versti þrösk- uldur manna við málanám er hinn gífurlegi fjöldi orðstofna í öllum þjóðtungum. Hann setti því í esperanto fjölda viðskeyta, en nokkur hafa bætzt við, eftir að málið tók að þroskast við notkunina. Fyrst er á
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.