Tímarit Máls og menningar - 01.03.1956, Page 93

UMSAGNIR UM BÆKUR
augljósara sem umskiptin verffa mjög glögg
strax þegar komið er út í fimmta kafla (sem
nefnist „Háspeki" — hversvegna?), en þar
hefst hin raunverulega saga, hin tvíþætta
frásögn af feigðarsiglingu skips og óhugn-
anlegri reynslu vitavarðar; saga, er frá
þeim stað grípur mann æ fastari tökum,
þannig að maður leggur ekki bókina frá sér
ótilneyddur fyrr en að loknum lestri. Hygg
ég, að fáum íslenzkum höfundum hafi tek-
izt að semja bók, er veki áhuga og athygli
lesandans jafn rækilega og þessi stutta
skáldsaga gerir.
Ég hef minnzt hér á nokkur atriði forms
og byggingar, en mun ekki fjalla um efni
sögunnar að öðru leyti eða boðskap höf-
undarins. Um það hafa aðrir skrifað og á
þann veg, að ég tel mig ekki knúinn til að
auka þar við.
Ég vil aðeins mega segja að lokum, að ég
tel ástæðu til að vænta þó nokkurs af prósa-
höfundinum Hannesi Sigfússyni, nú og hér
eftir, ekki síður en í gamla daga. Skilji
samt enginn orð mín svo, að ég letji hann
til ljóðagerðar. Aftur tel ég vanda að kveða
upp úr með það eins og stendur, á hvoru
sviðinu hann sé nú sterkari. Svo ágæt er
þessi bók.
Elías Mar.
Hinn fordæmdi
Skáldsaga eftir Kristján Bender.
Utgefandi: Heimskringla.
4. bók í 4. bókaflokki
Máls og menningar 1955.
Skáldsögum má skipta eftir efni þeirra í
tvo flokka. Við getum kallað þá
skemmtisögur og raunsœissögur. Ég nefni
fyrri flokkinn ekki skemmtisögur fyrir þá
sök, að þær sögur þurfi að vera skemmti-
legri en hinar, heldur vegna hins, að þær
miða eingöngu að því að skemmta eða
stytta fólki stundir. Þær fjalla gjaman um
hrífandi eða æsandi atburði, svo sem ástir
eða lögreglumál, og atburðaflækjan er svo
margslungin og úrslitin tvísýn, að lesand-
anum er haldið í ofvæni til söguloka, sem
oftast er þó fyrirfram vituð og áþekk í flest-
um þessara sagna: elskendurnir ná saman
að lokum, eða lögreglan handsamar bófann.
Lestur þessara sagna krefst lítillar umhugs-
unar, og þær þola hraðan og grunnfæran
lestur. Þær em því velþegin dægradvöl og
tilbreyting, er menn halla sér að afloknu
dagsverki eða í hvíldarhléi milli starfa. AS
loknum lestri skilja þær lítið eftir hjá les-
endum, og enginn hefur yndi af að lesa þær
nema einu sinni. Gildi þessara sagna er
skemmtigildi.
Hinn flokkurinn, sem ég nefni raunsæis-
sögur, er f jölbreyttur að efni, og þær sögur
eru engu síður skemmtilegar á sína vísu.
Megintilgangurinn er ekki að skemmta,
þótt ýmis skemmtiatriði komi fyrir. Raun-
sæissögur lýsa lífinu og segja frá fólki, sem
heyir haráttu fyrir því og lýtur lögmálum
þess. Ekkert má þar gerast, sem ekki hefði
getað gerzt á raunverulegum vettvangi sög-
unnar. Persónur eru fastar mótaðar og raun-
sannari en í skemmtisögunum. Þær eiga að
vera sjálfum sér samkvæmar í orði og at-
höfn. Séu þessar sögur ekki skemmtilegar,
er það veruleikans sök, en þær eru þyngra
lestrarefni en skemmtisögumar, krefjast
vandaðri lesturs, umhugsunar og sumar
endurlesturs. Hinar beztu þeirra verða vin-
ir, sem alltaf má finna athvarf hjá og sækja
gleði til. Gildi þeirra er listar- og menning-
argildi.
Með þessum langa inngangi um skáldsög-
ur almennt þykist ég einnig hafa gert skáld-
sögu þeirri, sem hér er fjallað um, nokkur
skil, þegar ég nú bæti því við, að hún telst
ótvírætt til síðamefnda flokksins. Hún ber
flest einkenni góðrar raunsæissögu.
Efniviður sögunnar er ekki yfirgripsmik-
83