Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Side 105

UMSAGNIR UM BÆKUR
gripum, sem þar hafa fundizt, og menning-
arsögulegar ályktanir og niðurstöður af
rannsóknum þeirra fornminja. Höfundi
verður ekki kennt um það, hve rýrt efni
liann hefur til meðferðar, ef miðað er við
íornminjafundi frá víkingaöld í nágranna-
löndum. Þótt Kristján sé fornminjavörður,
þá á hann ekki að finna fomminjar, heldur
rannsaka og varðveita þær, sem finnast. En
hins vegar hlýtur sú spurning að vakna við
lestur hins mikla rits, hvort ekki sé hægt að
gera eitthvað til þess að finna fomleifar.
Það minnti mig stundum á íslandslýsingu
Horrebows. Þar heitir kafli t. d.: „Um
snáka á Islandien fyrir neðan getur að
lesa: „það em engir snákar á íslandi. í
Kumlatali fer Kristján réttsælis kringum
landið, hefur rannsóknarleiðangurinn í
Rangárþingi, sem hefur skilað flestum forn-
minjum, og endar í Vestur-Skaftafellssýslu.
En á þessari leið eru furðulega stórar eyð-
ur, t. a. m.
„Kjósarsýsla
Ekki er kunnugt um nein heiðin kuml úr
Kjósarsýslu.
Hnappadalssýsla
Ekki er kunnugt um nein forn kuml í
Hnappadalssýslu.
Strandasýsla
Ur Strandasýslu er ekki kunnugt um nein
kuml, svo að víst sé.“ Á öllu svæðinu frá
Reykjanesskaga til Gilsfjarðar hafa fundizt
kuml á 6 stöðum, sumir staðimir eru þó
vafasamir. I Barðastrandasýslu hafa 4
kumlateigar fundizt, en annars nær ekkert
á Vestfjörðum. í Norðlendingafjórðungi
eru 68 fundarstaðir, þó aðeins tveir í Norð-
ur-Þingeyjarsýslu, í Norður-Múlasýslu em
fundarstaðirnir 14, en aðeins 11 í öðmm
sýslum Austfirðingafjórðungs samanlagt.
Hefðum við ekki aðrar heimildir um
landnám Islands en fomleifar, væmm við
heldur illa á vegi staddir. Þær gefa til
kynna, að Rómverjar hafi fundið landið um
300 e. Kr„ en ekki fest þar yndi. Um 900
hafi norrænir víkingar setzt að í nokkrum
héruðum sunnan lands og norðan, en reist
smánýlendur við Breiðafjörð, Faxaflóa og
austur á Héraði. írar detta alveg úr sög-
unni. En nú vill svo vel til, að við eigum
firnagóðar ritaðar heimildir um fyrstu
byggð norrænna manna á landi voru. Forn-
leifar hafa hingað til ekki leitt neitt í ljós,
sem stangast á við frásagnir Landnámu
nema það, að fornminjar hafa ekki fundizt
í ýmsum hémðum, en þær hljóta að liggja
þar fólgnar undir sverði.
Niðurstöður íslenzkra fomminjarann-
sókna eins og þær liggja fyrir í riti Krist-
jáns Eldjáms benda til þess, að hinar
skráðu heimildir um upphaf íslenzkrar
þjóðar séu ótrúlega ömggar, sé þess gætt,
hve langt er liðið frá landnámi, þegar þær
eru festar á bókfell. En allt um það er fom-
fræðin mjög nauðsynleg fræðigrein á landi
hér, og margir krefjast þess af henni, að
hún veiti fyrr eða síðar jákvæð svör við
ýmsum spurningum og getgátum; hún ein
getur bætt framan við íslenzka sögu. En
fornfræðin gefur okkur einnig fastan grand-
völl til þess að standa á við rannsóknir og
útskýringar á fyrstu öld íslandsbyggðar.
Þótt íslenzk fomrit séu ágæt að heimilda-
gildi, þá ná þau skammt og bregða upp
ófullkomnum myndum af lífi og háttum
feðranna frægu. „íslenzkar fomleifar úr
heiðnum sið, ... bregða skærara Ijósi yfir
tiltekin atriði í menningu fommanna en
hin bezta rituð heimild gæti gert. Þær sýna
vopnaburð fommanna, alvæpni þeirra,
sverð, spjót, axir, örvar og skildi, hvemig
allt þetta leit út og var smíðað. Á sama hátt
sýna þær skartgripi karla og kvenna,
skrautnælur margs konar, prjóna, bauga,
festar og fleira, sem fólk bar á sér til skrauts
og þarfa. Þær sýna list hins daglega um-
hverfis, í skartgripum og að nokkru leyti í
híbýlum, smekk og fegurðarskyn. Þær
183