Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Page 106

TÍMARIT MÁLS OG M ENNINGAR
sýna verðmálminn, silfrið', hversu það var
saman sett og með farið, vegið með smá-
metum á skálavogum. Þær sýna að nokkru
dægrastyttingu manna, taflíþróttina. Þær
sýna daglegan verkfærakost, þann sem ekki
var smíðaður úr viðnámslitlu efni, jarð-
vinnslutæki, uppskeruáhöld, smíðatól, tó-
vinnutæki, eldfæri og eldunartæki, veiðar-
færi, jafnvel báta að nokkru leyti. Þær sýna
samgöngutækið, hestinn altygjaðan, ójám-
aðan á sumar, en bryddan á vetur, sömu-
leiðis járnaðan fót mannsins á ís eða
hjarni. Loks veita þær glögga vitneskju um
hina hinztu för, hversu búið var um lík
dauðra og gengið frá kumlum þeirra."
(Kuml og haugfé bls. 426).
Sé þessa gætt, er ljóst, að fornminjar eru
nauðsynlegar til skýringar á fornsögum vor-
um, en fombókmenntirnar klæða sögulega
beinagrind fornfræðinnar holdi og blóði.
Gripir, sem finnast í kumli, geta bmgðið
upp skýrri menningarsögulegri mynd, en sé
hægt að tengja það sögulegum persónum,
verður allt kvikt í kringum okkur; nafn-
lausir svipir fornaldar taka á sig persónu-
gervi, stíga fram í athöfnum á sviði sögunn-
ar. Þar nægir að benda á hinn einstæða
fund hér á landi, steinkistu Páls biskups.
En fornminjarnar leiða einnig í ljós, að „ís-
lendingar og menning þeirra eru algjörlega
innan þeirrar umgerðar, sem auðkennir all-
ar norrænar þjóðir á lokastigi járnaldar og
kennd er oftast við víkinga. En þeir hafa
sín sérkenni mjög snemma og eru ekki ná-
kværn spegilmynd neinnar annarrar þjóðar.
Séríslenzk tilbrigði hafa skapazt þegar í
upphafi byggðar. Mjög snemma hafa Is-
lendingar orðið sérstök norræn þjóð.“
(Kuml og haugfé bls. 440). Þótt íslenzk
fornminjafræði sé ekki komin lengra á veg
en rit Eldjárns sýnir, þá sópar hún burt
miklum hluta af kenningadrasli, sem hefur
verið að flækjast á vinnuborðum íslenzkra
fræðimanna, en kemur viðfangsefni þeirra
á traustari grundvöll.
Bók Eldjárns er síðborið grundvallarrit
um íslenzka fornfræði, með henni leggur
hann í raun og veru homstein að vísinda-
legum fomfræðum á Islandi. En nú skiptir
miklu máli að skipulega og vel sé unnið
í þessari fræðigrein í framtíðinni. Hér á
landi er mikill og almennur áhugi á fræði-
störfum. Mér er kunnugt um það, að erlend-
is eru starfandi hópar áhugamanna, sem
vinna að fornminjarannsóknum í tómstund-
um, eða réttar sagt leita fomminja og vísa
fræðimönnum leið. Kristján Eldjárn og
starfsmenn hans geta ekki flækzt um landið
þvert og endilangt í leit að líklegum kuml-
um; þeir hafa ærin önnur störf að vinna.
En þeir geta leiðbeint mönnum. Hið ís-
lenzka fornleifafélag hefur verið hálfdautt
mörg undanfarin ár, en nú er grundvöllur
lagður að fjölbreyttara starfi á vegum þess.
Rit Kristjáns veitir fjölþætta vitneskju um
staðsetningu kumla, þeirra virðist einkum
vera að leita í nánd fornra vega. Starfsmenn
þjóðminjasafnsins eiga í náinni framtíð að
hafa eins konar námskeið í fornminjaleit á
vegum fomleifafélagsins, og það munu á-
reiðanlega vekjast upp margir ágætir
áhugamenn sem hæfu skipulega leit og
rannsókn fornminja í einstökum héruðum.
Vélvæðing í sveitum getur orðið fornminj-
um hættuleg; jarðýtur og dráttarvélar um-
turna öllu, sem þeim er beitt á, svo að nauð-
synlegt er, að fyrst séu rannsökuð vel þau
svæði, þar sem þéttbýli er og miklar jarð-
yrkjuframkvæmdir. Einnig ber auðvitað að
rannsaka vel þau svæði, sem sett em undir
vatn, og nú kemur jafnvel til orða að gera
meginhluta af heilum dal að uppistöðu.
Einhver elzti þingstaður þessa lands mun
vera við Elliðavatn, en þingsvæðið lenti að
mestu leyti undir vatni, þegar Árbæjarstífl-
an var gerð. Mér er ekki kunnugt um, að
184