Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Side 107

UMSAGNIR UM BÆKUR
fullnægjandi rannsókn hafi veriff gerff á
staðnum áður en vatni var hleypt á hann.
A ári hverju erti ný rannsóknartæki tekin
í notkun á fjölmörgum sviðum. Ytra munu
ntenn vera farnir aff beita eins konar raf-
segultækjum viff fomminjaleit meff ein-
hverjum árangri, þótt þessi tæki hafi ekki
valdið neinum aldahvörfum í fræðigrein-
inni.
Eg er enginn fomminjafræðingur og
brestur því þekkingu til þess að finna forn-
fræffilegar veilur í riti Eldjáms, en þeir
fróffu menn, sem fjölluðu um þaff við dokt-
orsvörnina, fundu fátt og smátt, sem tví-
mælum veldur. Það virðist traust vísinda-
legt afrek á því stigi, sem íslenzk forn-
minjafræði stendur í dag. En því miður
nær sú fræðigrein heldur skammt til álykt-
ana. T. a. m. segir Eldjárn á bls. 199: „Und-
arlegt verður það að kallast, að varla skuli
þekkjast eitt heiðið kuml, sem gagn er að, í
hinum miklu meginbyggffum Borgarfjarð-
ar-, Mýra- og Dalasýslu. Ekki kemur til
mála, að þessi hémð hafi ekki verið þétt-
byggð á 10. öld. Spumingin er því, hvort
hér sé um einbera tilviljun að ræffa eða
hvort skilja megi kumlaleysið sem bend-
ingu um, að íburðaraminni grafsiðir hafi
tíðkazt í þessum landshlutum en hinum,
sem flesta hafa kumlafundina. Ef borið er
sainan við t. d. Eyjafjörð, þar sem heiðing-
legir grafsiðir setja svip á sveitir, sækir sá
grunur allfast að, en á þessu stigi funda og
og rannsókna er varlegast að láta hér stað-
ar numið um þetta efni.“
Mér virðist Eldjám hafi þegar sagt of
mikið á þessum stað, áður en hann finnur,
að ráðlegast sé að hætta. Þótt íburðarminni
grafsiðir hefðu tíðkazt vestan lands en ann-
ars staðar, þá hljóta kuml samt sem áður
að vera þar. Ekki hafa Borgfirðingar riðið
með þá dauðu úr héraði á 10. öld. Það, sem
hefur fundizt í þessum hémðum, bendir
engan veginn til þess, að hægt sé að koma
með bollaleggingar um, að aðrir greftrun-
arsiðir hafi tíðkazt þar en í öðrum lands-
hlutum. Ég sé í hendi mér, að ýmsir munu
hotna þessa hálfkveðnu vísu Eldjáms með
því, að vestan lands hafi þróazt önnur
menning, komin vestan um haf, en á Norð-
ur- og Suðurlandi, og síðan koma viðlíka
rökstuddar bollaleggingar um bókmennta-
lega erfð við Breiðafjörð. Nú mun Rangár-
þing numið nær aff hálfu leyti úr Vestur-
vegi, en þó hefur það skilað auðugustum
fornminjum allra héraða, en einungis af
því að þar liefur uppblástur herjað. Af 21
fundarstað í því héraði hafa þrír komið í
ljós af mannavöldum, svo að vitað sé með
vissu, einn undan jarðýtu, annar, þegar
grafið var fyrir hlöðu, og þriðji við vega-
gerð. Fimmtán fundi hefur uppblástur op-
inberað, einn kom fram við árfarveg, en
óvíst er, hvernig menn römmuðu á tvo. í
Borgarfirði hafa vegamenn fundið eitt
kuml, en annað blásið upp. Nú kveffur lítið
að uppblæstri og jarðraski í Borgarfirði,
en það gefur auga leið, að hefði enginn
uppblástur orðiff í Rangárþingi, þá væri
heildarmynd af fornleifum sýslunnar allt
önnur, t. d. eru mannfundin kuml þar mjög
fátækleg, svo að væri þeim einum til að
dreifa, mætti draga af þeim þá ályktun, að
Rangæingar fornu hefði verið engu meiri
heiðingjar en Borgfirðingar. Á þessu stigi
málsins er bezt að staðhæfa sem minnst og
draga varlega ályktanir af íslenzkum fom-
minjum, en horfast í augu við þá staðreynd,
að ísland er nær ókannaff fomfræðilega
séð.
Sá galli er á riti Kristjáns Eldjárns, að
það er allt of dýrt; ég hefði ekki treyst mér
til að eignast það, hefði mér ekki verið
sent það til umsagnar. Þetta er grundvallar-
rit í fræðigrein, sem ýmsum er hugstæð, og
viðgangur hennar hér á landi hvílir jafnvel
á því, að ritið komist í sem flestra hendur.
Þess vegna er illa farið, að verð bókarinnar
185