Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Qupperneq 8

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Maðurinn á jörðunni er í eðli sínu friðsarat spendýr sem hefur ánægju af fögrum hlut-
um einsog sumir fiskar og fuglar, og ann litlu húsi með vænni konu og góðum bömum.
En það er óhóflega lítill vandi að brytja þessa veslíngs skepnu niður einsog stjórnmála-
menn hafa laungum kappkostað, en þó einkum miklir þjóðarleiðtogar. Ég held það væri
ráð að losa sig við þjóðarleiðtoga. Við norðurlandamenn vitum varla hvað stjórnmála-
mennirnir heita hjá okkur og þaðanafsíður hershöfðíngjar eða aðrir aftökumeistarar. Við
höfum gert þjóðhöfðíngja, ráðherra og hershöfðíngja hættulausa fyrirfram með því að
skipa þeim sess lítilfjörlegra umboðsmanna í samfélagi gagnsýrðu af almennri mentun og
víðtæku félagsfrelsi, þar sem kerfið sjálft krefst almenníngseftirlits með stjórnarathöfnum.
Lýðræði hjá okkur merkir umfram alt stöðuga, almenna og opinbera gagnrýni á stjórnina.
Fimta formúla. Finst yður útlit á að þióðir sem búa við ólík þjóðfélagskerfi geti
ótt friðsamlega sambúð í heiminum (hér er spurt um co-existence)?
Mig furðar að þessi spumíng skuli berast úr löndum sem aðhyllast alræði öreiganna
einsog það er kallað, svo sem Ráðstjórnarríkjum, Tékkóslóvakíu og Búlgaríu; ég fæ ekki
betur séð en þó ekki væri nema sá verknaður að bera upp slíka spurníngu, þá sé hann
greinilega kontrarevólúsjóner, andstæður byltíngu.
Hér er bersýnilega spurt hvort auðvaldsstefna og verklýðsstefna geti ekki þróast saman
í mannlegu félagi; hvort mannlegt samfélag sem reist sé á samníngi, co-existence eða
modus vivendi milli launavinnu og auðmagns, geti þrifist í heiminum eða ekki.
Ég er ekki spámaður og skal ekkert segja um „útlitið" fyrir sambúð. Hinsvegar lifi ég í
þjóðfélagi sem auðkennist af jafnvægi þessara afla og hefur tilhneigíngu til vanþrifa ef
annað ofþreingir kosti hins. Þau mannleg samfélög í Evrópu sem ég þekki best reyna að
sameina á sem hagkvæmilegastan hátt grundvallarsjónarmið tveggja höfuðafla, þó skand-
ínavisku löndin komist þar eftilvill einna leingst.
Ég tel að jafnvægi það milli tveggja afla sem þér spyrjið um sé mikilsvert í sérhverju
mannlegu félagi, og að sambúð sem fæst með slíku jafnvægi leysi fleiri vandamál, hvort
heldur er í smáum samfélögum eða stórum nú á dögum, en alræði, óhæðisstefna, cæsar-
ismi eða rétttrúnaður fái gert; svipað hygg ég gildi um sambúð í veröldinni allri.
Sjötta formúla. Spurníngar um menníngarteingsl
Hvernig væri að snúa sér að næstum ósýnilegum smáhlutum einsog því að afnema vega-
bréfaskyldu milli landa í líkíngu við það sem hefur verið gert í Skandinavíu, eða þá að
minsta kosti áritunarskyldu. Þá mundi hver og einn vera frjáls að því að hefja menn-
íngarteingsl í sinni mentagrein við starfsbræður og aðra sem hafa sömu áhugamál í öðrum
löndum. Ef menn úr einu landi eru frjálsir ferða sinna að hittast og blanda geði og bera
saman bækurnar við sinn sala í öðru landi, þá er ekki aðeins stuðlað að vinsamlegri sam-
búð í heiminum, heldur væri með því sérhver nýlunda í verkfræði, vísindum, bókmentum
og listum orðin að sameiginlegri alþjóðlegri vitneskju um leið og hún kemur fram. Þá
þyrftu menn ekki að óttast að lenda fimtíu til hundrað ár aftur í tímanum við það eitt að
stíga yfir landamæri inni í miðri þessari litlu og þraungsetnu Evrópu.
Halldór Kiljan Laxness.
110