Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Page 51

ATHUGASEMDIR UM BREKKUKOTSANNÁL
oft borið höfunda langt af leið epísks
skáldskapar.
Halldór Kiljan Laxness hefur frá
upphafi átt hinn epíska anda í ríkum
mæli, sem Sjálfstcett fólk er þegar
glæsilegt dæmi um. En fyrir 1940 er
form bóka hans miklu nær þeirri
sundurgreiningarhefð sem hafði ríkt
í evrópskri skáldsögu síðan á 19. öld
heldur en form þeirra bóka sem hann
skrifar eftir 1940. Frá þessu sjónar-
miði leyfði ég mér áðan að kalla ís-
landsklukkuna og Gerplu epískar
skáldsögur, í þrengri merkingu orðs-
ins, því að í þeim bókum fer epískur
andi og epískt form saman, miklu
fremur en t. d. í Sjálfstœðu fólki.
3. Stíll
Hve undarlegt er þá ekki að lesa
fyrstu síður Brekkukotsannáls! Það
var næsta eðlilegt að ýmsir hugsuðu
(eins og mér skilst að raunin hafi
orðið): Getur þessi sami höfundur
hafa skrifað Gerplu, íslandsklukkuna,
Sjálfstœtt fólk? Hvílík kyrrstaða á
þessum síðum, hve hetjusagan er
þeim f j arlæg! — Því eftir epíska stíl-
inn var Halldór Kiljan Laxness nú
farinn að skrifa minningastíl. Og eins
og allir vita eru þessar tvær stílteg-
undir eins ólíkar og eldur og vatn.
Minningaskáldsögur má telja sér-
staka grein innan skáldsögunnar,
mörg ágæt skáldverk hafa verið skrif-
uð í því formi. Við íslendingar eigum
eitt slíkt verk sem við getum ófeimnir
teflt fram á vettvangi „heimsbók-
menntanna“, það er Fjallkirkjan eftir
Gunnar Gunnarsson. Og það er at-
hyglisvert að Halldór Kiljan Laxness
birti fyrir nokkrum árum, meðan
hann var að vinna að Brekkukots-
annál, ritgerð um Fjallkirkjuna, þar
sem hann skipar henni við hlið
tveggja frægustu verka heimsins þess-
arar tegundar, A la recherche du
Temps perdu eftir Proust og minn-
inga Gorkís. Það er kunnugt að Hall-
dór, eins og fleiri höfundar, hefur
löngum haft þann sið að birta rit-
gerðir um bókmenntaleg eða söguleg
eða þjóðfélagsleg efni í tengslum við
þá skáldsögu sem hann hefur verið að
semja hverju sinni.
Stíll, mál og bygging: allt þetta
skýrist að nokkru þegar hafður er í
huga skyldleiki þessa verks við þá teg-
und skáldsagna sem ég kalla hér
minningaskáldsögur.
Stíll Brekkukotsannáls er það sem
í fljótu bragði er ólikast um þá bók
og þær skáldsögur Halldórs sem fara
næst á undan honum. — Fornir höf-
undar skiptu stíl í þrjá flokka: háan
stíl, miðlungsstíl og lágan stíl. Sú
skipting er ef til vill hálfellileg í dag,
en þó virðist mér hún geta komið að
nokkrum notum til að gera grein fyrir
stílnum á Brekkukotsannál. Hinn sí-
spennta, epíska stíl Gerplu vil ég þá
kalla háan stíl, og stílinn á Brekku-
kot.sannál mætti kalla lágan, í höfuð-
153