Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Blaðsíða 53

ATHUGASEMDIR UM BREKKUKOTSANNÁL
lánga sögu stutta . ..“) hvort tveggja
orð sem færa stíl bókarinnar nær al-
þýðu- og talmáli.
Enn má geta þess að stundum rekst
maður á setningar sem nálgast að
vera skopstæling (íslenzks) minn-
ingastíls, svo sem á bls. 26 hina klass-
ísku setningu: „Að þessu mun ég
víkja síðar.“
Stíll Brekkukotsannáls er þrátt fyr-
ir þetta ákaflega skáldlegur, en skáld-
leikinn er með einhverjum hætti bein
afleiðing af hinni lágu tóntegund,
hann skapast af sjálfri hófsemi máls-
ins. Það er þetta sem gerir stíl bókar-
innar svo merkilega heillandi. Ég vil
taka til dæmis bls. 214—215: Álf-
grímur situr fyrir utan hús forsöngv-
arans og er að „bíða eftir skugga“.
Hvernig hin einföldustu tæki geta
nægt til að skapa hinn æðsta skáld-
skap, það sjáum við á þessum síðum;
þær minna á kínversk Ijóð, þar sem
fegurðin byggist á endurhljómi orð-
anna í þeim veruleika sem ljóðið seg-
ir ekki frá, á andsvari hins ósagða.
Loks vil ég minnast á kímni þessar-
ar bókar, þá kímni sem er bókstaflega
samrunnin stílnum eða réttara sagt
málinu. (En aðrar tegundir kímni eru
líka í fírekkukotsannál, stundum
meira að segja stórkallaleg kímni.)
Að þessu leyti svipar Brekkukotsann-
ál mjög til Gerplu, nema í síðarnefndu
bókinni er háðið aðaleinkenni, en í
þeirri fyrrnefndu snýst kímnin sjald-
an upp í háð. í Gerplu er því tak-
marki þegar náð að háðið liggur
sjaldnast á yfirborðinu heldur felst
það í einhverjum nærri óáþreifanleg-
um blæbrigðum málsins, og kemur
ekki í ljós nema mjög vel sé lesið.
Sama er að segja um Brekkukotsann-
ál. Til skýringar máli mínu læt ég mér
enn nægja að tilnefna eitt dæmi: átt-
unda kapítula, lýsinguna á innbyggj-
urum miðloftsins. í þeim kapítula
kemur þessi tegund kímni einna skýr-
ast fram í bókinni: sögumaður, finnst
okkur, leyfir sér aldrei að hlæja upp-
hátt, hins vegar hverfur brosið aldrei
alveg úr munnvikjunum.
Einhverjum kynni að virðast að
þessi stíll, sem ég hef leyft mér hér að
kalla lágan stíl, sé um flest ómerkari
og auðveldari en hinn „hái“ stíll. Það
væri þó mjög óvarlega ályktað. Mér
er að vísu ljós sá geysilegi agi sem
stílsköpun slík sem í Islandsklukkunni
og Gerplu hefur krafizt, en mér er til
efs að stíll Brekkukotsannáls sé mikið
vandaminni. Vandinn felst í því að
gera þann stíl svo úr garði að hann sé
„lágur“ án þess að vera lágkúra (sam-
kvæmt stílfræði Þórbergs Þórðarson-
ar). Og raunar held ég að sá vandi sé
meiri á íslenzku en flestum skyldum
málum. Fáum íslenzkum höfundum
hefur tekizt að skrifa þennan stíl; og
kannski fáir reynt. En í Brekkukots-
annál hefur Halldór Kiljan Laxness
leyst þennan vanda þannig af hendi
að þegar maður hefur lesið nokkra
kafla þeirrar bókar verður manni að
155